Vawleicung biaknak ho nih dah an dirh?
=========
Zei biaknak dah upa bik? Vanram an zum cio maw? Khrihfasinak (Christianity)―A dirhtu Zisuh (Joshua) ti awk a si. Nain, Khrihfa sinak a dirhtu taktak cu Jesuh zultu Peter a si, an ti. Mirang nih Jesus an ti i kannih nih Zisuh kan ti vemi khi a min tak Yeshua (Mirang Joshua) a si. Judah miphun a si. Kum 2,000 hrawng a u pa. Khrihfa nihcun thih hnu nunnak Vanram siloah Paradise le misual kalnak ram Hellram a um tiah kan zumh. Jesuh dawtnak na cohlan lawnglawng ah Vanram na kai kho.
Islam (Muslim)―Arab phun Mohammad nih a dirh. Nihin Saudi Arabia ram Mecca khua chuak a rak si. Zeizong thei, zeizong thiam, zeizongte uktu, mithat lainawng, nupi duh zat ngei kho, na zeizong tein an uktu ding biaknak dirhtu pa a si. Kum 1,382 hrawng a u pa. Khrihfasinak nih kum 600 in a nau.
Thih hnu nunnak kongah Allah nawl bak a si―fa damiah fa bawtlok na si zongah Allah nawl si ko. Thih hnu nunnak kong i an zumhnak lampi tluan cu ai kuihkuah ai kerne ngai. Lam dot khatnak na pial sual cun, a dotdot khin na hei kai vima hau hnga i dot 14 tiang nai liim khawh cun Vanram na phan lai. Allah fialmi mithah lainawn na tuah ngam balte le direct in Vanram ah nungak dawhdawh he nai nuam lai, ti an si.
Hindu―Dirhtu tak an um lo. BC 500-200 kar hrawng i Kala pawl zumhnak phunphun in a chuakmi biaknak si i dirhtu a um lo. Vishnu (pa a si) phunphai mithiang an timi an biaknak in an ithawk i Krisna (pa tho) min a thang bik. Cu Krisna timi an mithiang pa cu acheu nih Khrih nawlcawng adeu profet si lai tiah ruahmi a si. Cause they have no “Kris” originally in their language. Vawleicung biaknak lakah a upa bakmi biaknak si ve―kum 4,000 hrawng a u pa. (Nu pa sualnak an ti lo; nuamhnak an ti. An cii a karh tuk caah an milu tam)
Hindu pawl nihcun minung nunnak cu a kir ṭhan lengmang ti in an zumh. Life-cycle a zummi an si caah an pathian khi Caw a rak si bal i Hindu nihcun Caw cu an upat tuk, ti si. Confucianism―Caina pa dirhmi mah hi biaknak ti awk ngai cu si lo. Minung nunning icawnpiak nunphung deuh a lo. Kong Qi (a hnu ah Kong Fuzi ti in an thlen) timi Tuluk pa nih 551 BC hrawngah a rak dirhmi a si.
Nitlaklei rammi pawl nih Kong Fuzi cu Confucius ti in an kawh. Tuluk ram Lu ramkulh chungin a rak chuakmi zumhnak phun a si. Taoism timi khi mu, Caina muvi i Taoist priest ti phunphai huham ngei tak pawl khi Confucius cawnpiaknak a zultu phungki (a hnu ah Buddhism he an nawnnok chih) an si hna, ti si. Kum 2,500 renglo hrawng a u pa. Khrihfasinak nakin kum 500 in a u pa deuh. (An biaknak hmun ah nupa inuamnak cu a thiang ah an rak ruah; Japan le China ah milu tam tuk a rak karh)
Confucianism nih thih hnu nunnak Vanram kong cu chim ngam ding si lo. Nitin kan nunnak kong tu kan ibiatak awk a si, ti an pom. Buddhism―Nepal pa Gautama dirhmi Buhdah biaknak khi a liamcia kum 2500 hrawng in ai rak ithawk. A dirhtu Nepal pa si nain Kala (India ram) in a pungzam karh chin vimami a si. Jesuh nakin kum 500 in an upa deuh. Ṭawncop ṭawn vima biaknak phun si nain, Lai Khrihfa luala nakcun a let in an ipechan “pious” deuh.
Buddhism ah Paradise um lo―na tuahser ning bang na nunnak a kir lai, an ti. Na tuahsernak a chait tuk cun uico zongah kir fawite. An vanram Nirvana an timi khi zeihmanh a um lomi pakpalawng a si tiah sullam a ngei. Pakpalawng ah cun zeihmanh kan feel kho ti lo a dai ti khi si. Judaism―Pathian nih Moses sinah Torah (phungbia pahra) a rak pek tan kha a liamcia kum 3,320 ah a rak si. Moses hlanpi in an rak biak. Na google nak sawh cun bia dik na hmu lai lo. Judah biaknak cu vawleicung biaknak lakah a u pa cemmi biaknak a si i kum 6,000 leng a rau cangmi biaknak a si, ti si.
Judah biaknak nihcun Vanram cu an zum bak ve ta; Nawlbia Pahra Torah na zulh khawh dih ahcun Vamram na kai lai. Nupi na neih bu in nupi dang ṭhitnak nawl an rak ngei. Pasal nei cang nu nih pa dang ai duh sual nutung pawl, van ram an kai kho lo hrimhrim; khurchung ah thlak i lung in cheh peng an si lai. Philh hlah mu… Jesuh nihkhan Torah a rak hrawk lo khah; a tlamtlinter ding ah a rak rat si kha mu. Credit: Salai C Alexander