Online Cung Hlenthawinak le Dodalnak Chung In Ralrinnak!
=========
Nihin kan vawlei pi chan sining kan zoh tik ah minung fimthiamnak a san thluahmah bantuk in kan hmuh bal lo, ka theih bal lo mi seh thilri a phunphun le a sangsang hna an ser i mi tampi kut cung ah an rak phak ter. Cu chung ah Phone, Laptop, Tablet…tbk hna kha minung kut cung ah an phakter. Cu bantuk phone le Laptop hna rian a ṭuan khawh nakhnga caah Software, App, Simcard, Internet, Wifi hna ser in minung tampi caah fawi tein, kan ṭhutnak hmun in, vawlei pi kong an kan hmuhter. Minung hna nih Online hmang in thil tampi tuah khawh nak lam a kan serpiak.
Cu seh thilri hna hmang in minung le minung pehtlaihnak caah siseh, tangka kawlnak ah siseh, thawngpang thanhnak ah siseh, fimcawnnak ah siseh, Meeting tuahnak ah siseh, lentecelhnak ah siseh, zuamnak ah siseh, muicawl zohnak ah siseh, kan herh mi ca le adang dang pawl i fimnak ah siseh a lam tampi in hman le tonghtham a si.
Cu seh thilri hna nih minung kan nunnak caah ṭhathnemnak le miaknak tampi a chuahpi bantuk in minung caah harnak le sungh zatlaknak hna tampi a chuahter khawh ve. Ningcang tein kan hman thiam a si ahcun minung kan caah ṭhanchonak tampi a chuahter khawh bantuk in ningcang lo in kan hman sual a si ahcun thihlohnak tiang a phakter khawh mi a si.
Kan kut cung a rak phan mi seh thilri pawl hi a tonghtham le ningcang tein hman a thiam lo mi minung tampi kan um. Kan hmuh le kan tongh mi seh thilri pawl kha ruahdamh in a tuai mi le a dek chom mi minung tampi kan um.
Cubantuk seh thilri ṭha tein a tawng thiam rih lo mi hna kha tinh in miṭhalo le mizer tampi nih an hlen hna, an tangka an lakpiak hna, an zuar hna i thihlohnak tiang a phan mi zong an tampi. Cu bantuk cu mirang nih Cyber Attack (Online cung in hlenthawinak le dohdalnak) tiah an auh. Tuchan ah hin cubantuk Online cung in hlenthawinak le dohdalnak hna a karh tuk caah mipi hna hna nih Online kan hman ningcang hi ralrin ngaingai kan herh.
Online Cung In Tangka Hlenthawinak; Atulio hi Online cung in a minthang mi tangka cawinak Company min pawl hmang in tangka hlenthawinak pawl, adang lam a phunphun in tangka hlenthawinak hna a um kha hmuh thluahmah a si. Cheukhat cu Website Link pawl hmang in minung pumpak an sining (Personal Information or Account) pawl kha an lak.
Cubantuk Website Link pawl kan hmeh bak in kan Google Account siseh, kan Bank Account siseh, Online cung in tangka kan chiahnak (E-Wallet) Account pawl kha an lak khawh dih. Cheukhat cu fenhaih hnipuan dawhdawh siseh, eiawk thilri siseh, mi tam-u nih an duh cio mi le an uar ngai mi, aa dawh ngai mi thil hna kha Online cung ah tar in cah le cawk khawh kan si tiah an tar i cubanbtuk thilri pawl a rak duh tuk mi nih cawk kan duh ee tiah an pehtlaih hna i a zuartu pawl nih an chimh hna ning tein tangka kuatnak ah tangka an kuat hna, Tangka an kuat khawh hna bak in an chawn kho ti hna lo, asilole cakuat in an i chawnhnak pawl kha an phih (Block) hna.
Cun, cheukhat cu min ngei cia Company min hmang in kan Company thilri a man tam mi (mansung thilri) asilole tangka kha vantha laksawng na ngah tiah phone an chawnh hna. Cu bantuk thilri asilole tangka na cohlan khawh nakhnga tangka tlawmpal in kan sin ah na rawn ta hmasa a hau asilole na Google Acount na kan kuat a hau tiah tangka rawnnak Acount an kuat hna i tangka an rawnter hna/an Google Account an kuatter hna.
Cun tuchan ah a rak lar thluahmah mi Online cung ah tangka hmang in lentecelhnak (Online Gambling) – bawlung puai, Slot, Casino, Card game a phun tamtuk kha a rak chuah caah cu chung in a dik lo mi Software, Company, lentecelhnak hmun le hlentawinak tampi a rak chuak ve.
Online Cung In Dohdalnak; Chan tiluan dawi in kan hman mi Social Media cung ahhin kan pumpak sining tampi aa khong. Facebook hman kan duh/Account ser kan duh tik ah kan pumpak sining tampi kha kan tial i kan khumh hmasa tawn. Phone number in kan tuah mi Account pawl kha a him deuh nakhnga dot 2 in himnak tuah mi (Two-factor authentication) kha kan phih hmasa a hau. Chim duh mi cu, phone number in kan tuah mi Account caah Gmail hrawng in a dothnihnak himnak an kan tuahter.
Gmail in tuah mi Account caah phone number in a dothninak himnak kan tuah a herh. Cubantuk in kan tuah ko bu ah mi tampi nih Social kan hmannak Account pawl kha a dik lo mi Website link kan luh sual ruang ah maw asilole a dik lo mi Company/minung sin ah kan pumpak sining (phone number, Google Account) hna kan pek sual hna caah Facebook nih a rak kan khawnpiak mi (Facebook cung ah kan tar mi, pakhat le pakhat kan i kuat mi hmanthlak, muicawl, kan biaruahnak pawl…tbk) kha an kut cung a phan. Cubantuk in an kut cung a phan mi kan sining pawl hmang in tangka halnak, kan in hal zat in na kan kuat lo ahcun na konglam mi zapi theih in online cung ah kan tar lai tiah thihphaihnak, kan sining kha mi zapi theih in tar pawl hna an tuah.
Culawng siloin, minung pakhat le pakhat i remlonak le i ralnak kong kha online cung ah mi zapi theih in phuan, mah lei hrap lawng hoih in khatlei mi a thatlonak kha taang lo in mi zapi theihter. Cubantuk in a rak dohtu minung nih mipi theih in a rak phozar mi vialte kha a ingtu nih online hmang in rak doh ve than, khat le khat cuticun online cung in i dohnak pawl hna zong kha nihin kan chan ah a langsar ngai.
Online Cung Hlenthawinak le Dodalnak Chung In Ralrinnak; Nihin kan chan uknak tha lo le caan chia chung ah a rak karh cuahmah mi online cung hlenthawinak le dohdalnak hna chung in zeitin dah Social Media hi him tein kan hman khawh lai ti mi hi a biapi ngai mi a si. Cubantuk hlenthawinak le dohdalnak chung in kan luat khawh nakhnga a tanglei bantuk hi kan tuah ngai a herh.
Kan Social Account Pawl Him Deuh In Tuah Ningcang; Kan hman mi Account pawl kha two-authentication (dot hnih tiang a um mi himnak) ser ding. Kan Account pawl kha midang theihter lo ding. Gmail Account pakhat ah adang Account tampi pehtonh lo ding, Social Media cung ah a biapi mi kan pumpak sining pawl chiah lo ding, Social Media cung ah langhsar tuk in um lo ding, Account password pawl kha cafang ngan, cafang hme le namber hna kemh in tuah ding.
Kan fian huaha lo mi Website Link pawl luh lo ding. Mi hmai le mi tamnak ah kan password pawl tial le Accont awn lo ding, Accont password pawl kha i chinchiah fawi seh tiah aa khat mi lawngte tuah lo ding, Online Cung Tangka Hlenthawinak Chung In Ralrin Ding, Kan hmuh mi Group poah luh lo ding, Online cung in chim mi poah kha i zumh lo ding, Thilk kan cawk duhnak Company/hmunhma pawl kha a dik le dik lo hlathlai hmasa ding, A lak in hmuh mi laksawng pawl kha i zumh lo ding.
Online cung tangka cawinak pawl kha tha tein hlathlai hmasa ding, A si khawh ahcun thilri a phak hnu lawng ah liam a ngah mi pawl cawk le cah ding, Thilri kan cawk hlan ah a dik mi le a fek mi Company/hmunma hlathlainak tuah hmasa ding.