NUG khi Laimi nih tazacuai phu an si…
=========
Nuuk (NUG) pawl an vuanci le acting president ti phunphai ahkhin Tlangmi an hei thim thulh hraam hna. Laikhal khong, khong hnih zong cu an iruh. Karenni nungak muidawh pahmi te zong an iruh. Kachin tarpa zong cu VP phun in an thim i acting president ti ah an kawh. A sullam cu Kue cu fazer lawngte kan si i mah him bawmnak phanh hnu cun zei pipa kan tuah ti leem lai lo caah Tlangcungmi a hriim a molh deuh pawl hi Raap sachia pawl he ral kan tukter hna lai.
An ral ituknak ruang a chuakmi bawmhnak vialte cunglei in kan hum khanh hna lai ti phun khi si ko. Atu Kawlram zoh ulaw ral a tu cemmi cu Karen Sen (Kayah State) le Chin State a si. Kayah State khi a ngai ti ahcun Karen pawl ram a si. Kawl nih Kaya miphun an ti hnanak khi ṭhencheu an rak duh hna bia si i, mitlawm Padaung timi pawl khi Kaya phun cu an si i anmah nihcun Karen he unau kan si an iti. Pa-Uh timi zong nihkhin Shan phun kan si loh, Karen he unau deuh kan si an iti ve.
A poimi bel, Karenni (Kayah) State milu tam deuh khi Buddhist an si. Cun, an milu khi ting hnih le cheu fai hrawng lawng in an zumh. 2018 cazin phunphai ning lam cun ting 4 an si rua. Nain, atu ahkhin ting hnih le sawm sarih hrawng in an zumh. Tulio Kawlram minthang Cobra ralkap phu, le Letkhat Tlang ral-ituknak hrawnghrang, Tatmah 66 phu pawl kir kho loin a tuahtu ti phun an min a thang. တပ်ရင်းမှူး pakhat zong an rak thah khawh ti si kha mu.
Chinram ahhin milu sing 5 dengmang kan um 2014 census ning ah. Atu milu zeizat dah um hnga? Sing thum hmanh an um ti lai lo cu mu. Kue raap sachia uknak faak bik in a dohtu zong milu tlawm cem, a siifak cem le chan a rak dawi kho bal lo bikmi Laimi kan si ve. (Kayah ram tehna ah cun Tungsten a chuak cuh. Vawleicung tungsten tam cem a chuahnak hmun cu Karenni State khi si cu)
Nain, chanthar hriamnam phunphun in thuamhmi Kue raap pawl raltuknak tanks pahnih le an raltuknak thilri phor motor vialte a hlo khotu cu Laimi hmanh ah, Thantlang peng mino le Hakha peng vaal cheukhat an si. Lai mino hna cawlcanghnak cu uar lo awk ṭhalo khi si ko i, mah cucu NUG cung cuang Pan Selu nih Kawlram sing 300 bak ka bawmh hna a ti phah. Kan mino thisen zong tampi an luanter ko cang. Cu pinah zeidah ra rih lai? They will raze most villages there around Thantlang.
Karenni lei ah cun Thai ramri a naih ngaimi Mese khuapi cu; Thantlang bang sachia rual nih an hrawh dih ve. Kawlram pumpi lak i a cawlcangmi zoh tikah khin, ngaih a chia. A siifak bik ramkulh minung pawl lawngte nih MAH ralhrang cu doh a si. U Nu le Ne Win nihkhan Laimi Chin Rifles upa pawl cu an rak nawicawt khawh bal cang hna.
Tu chan ah fimnak kan cawng ve an iti, Nitlakram ah khuazeimaw degree ngah zong cu an si ko rua i an min hna ahkhin dr hna an hei ibunh ve ko rua…Nuuk luklak nih ol tuk in an merh khawh hna. A poimi cu, kan ram chung i ral va sawm khi si cang i rammi le miphun kan sinak tiang in thinphang dirhmun lawng si ti lo, muihnak lam lei ah panh chin vima a si. Lung fiim ikpak ahcun, Nuuk khi Laimi nih taza cuai an phu.
Theitlei ah: Kue raap sachia phu ahkhin, ṭatmah 66, 77, 11, 22, 33, 88 ti phunphai pawl khi paiper bei kee ralkap an si hna. A zeihmanh khi ṭih awk cu an um lo. Cathiam lo, an burh chommi hna, thongtla misual tbk phun fa damiah phun lawngte an si i ral an tuk tikah, riit-sii an dinh hna ti kha naiter Karenni lei zong nih an hmuhmi a si. Thih an ṭih lo i an ngong, zombie hna an lo pah ti si ko. Cobra ralkap phu pawl nih an thah thluahmah hna i cu ti cun an ril ko hna.
Saw Ba U Gyi, KNU le Kawthoolei (Hring Dildel Ram). Karen pawl caah cun, Mirang uk chan kha chan nuam chan ṭha a rak si tiah nizan ahkhan ka thai. Karen pawl ca lawng ah si lo. Kawlram mi vialte mi tam-u caah Nitlakram lei miphun dang nih Kawlram a rak pen chan kha “Golden Age” a si an ti cio dih. Cu “Golden Age” cun chiatserh ram an ti phahmi, Africa ram nak chia lei ah Aung San hawikom U Nu le hlan a kuttang pawl nih an kan luhpi.
Cu Kawl uknak a rak do hmasa biktu cu Saw Ba U Gyi a si. Saw Ba U Gyi cu Karen miphun nih an upat tuk. 1950 August 12 ah Kawl ralkap nih ambush an tuah i an rak thah. A thih ni cu Karen Martyrs’ Day tiah an miphun nih philhlonak an tuahpiak.
Mah pa cu hodah si? 1925 kum ah England ram Cambridge University in Bachelor’s degree a lak hnu ah Law a cawng chap i 1927 ah cun, England ah sihni a rak ṭuan. Kum 10 hnu ah Kawlram ah a rak kir i Mirang kuttang Ba Maw cozah ah vuanci a rak ṭuan tawnmi si. Aung San te ho dirhmi AFPFL ah a rak lut hrulhhralh nain, anmah miphun caah a rem hna lo.
Karen hruaitu upa hna he 1945 hrawngah khan Karen caah a bing tein zalennak an rak hal. 1946 ah London ah an rak kal i Karen ca a bingte zalennak cu an rak hal hna. Cu tan ahcun, Mirang nih an halmi cu an rak pe duh hna lo. Mirang ralbawi cheukhat nih Karen pawl cu a hlante in a bing ram pek ding an rak kam hna. Karenni pawl umnak (atu Kayah State) lebang cu British Burma chungah an rak telh bal lo. A bing tein an rak ukmi State a si.
1947 January thla i Aung San-Atlee itonnak ah Aung San hruaimi AFPFL cu Kawlram pumpi uktu ding i hnatlaknak an tuah tikah, Saw Ba U Gyi cu AFPFL in a chuak. Karen miphun vialte caah itimh chungnak ngeih a hau ti a hmuh tikah, 1947 February ah KNU cu an rak dirhpi hna. KNU cu lakhruak sawm khawh zat paoh ti phun i dirhmi a rak si lo. An miphun ṭeng-nge le phu le bu, biaknak vialte an rak huap dih.
The Karen Norberg Associates (KNA), Baptist KNA, Buddhist Karen National Association (BKNA), Karen Central Organization (KCO), 1945 kum i an rak dirhmi mino phu Karen Youth Organization (KYO) tbk vialte Rangoon khuapi Vinton Memorial Hall ah an rak itong hna i Karen National Union (KNU) cu an rak dirh. Cu Karen miphun vialte ifunnak buu President hmasa bikah Saw Ba U Gyi cu an rak thim.
SBUG cu Sgaw Khrihfa si i mirum an si. Mirum fapa si caah Cambridge tehna a rak kai khawhnak zong cu si lai. Amah nihhin Kawh-Tu-Le (Kawthoolei) ram timi zong cu a rak chuahpi. Pwo Karen holh phun si men lai an ti i anmah Karen lila nih a sullam tak a thei lo an tampi an ti. “Hring Dildel Ram” a ti duhnak si tiah an zumh bik. Atu Karen State hrawnghrang vialte pinah, Irrawaddy delta, Pegu le Rangoon hrawng in Mon ram le Kawlram tawne tiang khi an rak duhmi cu si.
Mirang pawl nih Karen an rak thlem, an rak hlenmi hna kong ruah ah Karen cu zaangfak tuk an si. Mah kong a theitu Mirang cheukhat nih British cozah cungah an lung tling cio lo. Mah caah chan thar deuh, Karen kong a theimi Mirang nihcun Karen cu an dawt ngai hna.
1946 kum i SBUG te phu London an rak kal tan ah, Karen ram cu zei tuak in dik an rak hal hna hnga. A cunglei ka langhtermi ram vialte khi si dawh a si. Karen milu nakin Indian le Chinese an tam deuhnak Rangoon hrawnghrang tehna, Kawl an tam deuhnak Irrawaddy delta le Pegu ram cheukhat, Mon ram chung tbk tehna kha Karen kut ah Mirang nih pek an rak duh lo i si men lai.
SBUG nihcun tapung a thawhpi bak ko hna. An rak thawhka ah Karen cu an rak men hrim lo. A fiim huaha rih lo fialmi paoh a tuahtu Lai ralkap pawl rak um hna hlah sehlaw, Rangoon cozah cu a dih bak, Karen nih an lak khawh bak tiah tuanbia ah a um thai. Chin Rifle lutlai Hrang Ṭhio le Van Kulh cu Ne Win tang ah an rak bok i Insein raltuknak ah Kawl Buddhist pawl lei an rak ṭang. Kachin Rifle lutlai Naw Seng belte KNDO lei ah a rak ṭang. Cuti cun, KIA timi Kachin Tapung zong cu a hnu ah a hun dirh behnak kha si.
SBUG um lo hnu bel ah KNU pawl cu an buai kho siing tuk. Communist bantuk phun hna i a ummi an um, an vaivuan ngai i a donghmarawt ah cun Bo Mya nihkhan annaa a rak ting khawh hna. Bo Mya cu Sgaw Khrihfa si i anih hnu khin an dik ti lo. KNU cu a pipu ro bantuk ah ai ruah i kum 30 bakte a tlaihhrem khawh hna. An vaivuanh tuk hnu naite lawng khan, kum li dan thimnak phun in an ithleng cang rua ka ti. Credit: Salai C Alexander