Kawlram dohthleng tapung lakah upat awk a tlak bikmi phu!
==========
CNF/A na ti bak lai. Nemmam, an si lo. CNA cu Pu NO Than Kap (Pu ZC khi a body guard a rak si) tepawl nih an rak dirh i KIA nih training an rak pekmi hna luklak khi an si. KIA cu KNU nih a hrinmi an si tiah tuan deuh ah ka rak thai bal cang kha. (Chinland Club timi zong an doh an huat bikmi Dr Ngun Cung Lian dirhmi a si)
Ralkap training lei lam cun KNU cu an rak saang ngai ko. Mirang he, vawleicung thiamsang phunphun nih rak cawnpiak balmi an si hna. Si kun, KNU teh Kawlram tapung lak i upat awktlak cem cu an si ko lai, na ti sual khawh men. Nemmam. Maha Devi tu a rak si. Maha Devi timi sullam tak cu pathian khuazingnu tinak a si.
Kala India lei Raj siangpahrang nupi pawl khi “Maha Devi” ti phun cun an min hmai ah kawh an rak si. Mah phung le reng ning cun Shan (Ngiang Suai) bawipa nupi zong cu “maha devi” an rak ti ve.
Mirang nih an sining dirhmun ai tluk an rak ti hna ruangah si ko.
Kawlram tapung lakah a cak bik pakhat, a thianghlim bik, vawlei pumpi mi vialte nih Kawl raap sualnak vialte theih dingin a rak zamh khotu, tapung phu a rak dirhtu nu cu tunai ka chimmi Maha Devi timi cu a rak si. Kawlram President hmasa bik pa nupi kha van ti cun na fiang ko lai. Zalennak hmuh hnu Kawlram i president hmasa bik pa cu Sao Shwe Thike si cu mu. Mah pa khi mi sawh a rak si lo.
Shan bawi Saobwa a rak si sawh lawng si lo, Mirang theihmipi uktu siangpahrang pakhat sinak “Raj” an rak pekmi a si. (Saobia timi khi Siangpahrang (King) nakcun a niam deuhvak nain, Chief (Lai bawi) nakcun tampi in an saang deuh). Lairam ah Sawbua level an rak um lo. Sawbua khi cu a tawi lungfiannak cun, Prince level tluk ah an chiah tawn in ka thei.
Shan le Kawl khi hlan tein an rak ido peng (Zabu 16 hrawng te khan). Kawl siangpahrang Ba Yint Naung chan ah ceilak Kawl nih an rak phomh khawh bal hna. Nain, Shan pawl cu an rak ṭhawn caan ah an rak za tuk ve. Nihin ni i Kalay myo kan timi zong khi anmah holh “Kaalay” tinak si i, “Khampat” timi zong cu anmah pekmi min tho a rak si. Nihin hi federal ai molhpi ngangmi kan Lai vei pawl buaipi leenmi zong khi, Shan nihcun 1920 hrawng te khan, Mirang kuttang in “Federated Shan States” an rak iti cangmi a si.
Shanram kha Federal phung tein an rak i-uk cia. Mah cucu Kawlram chung i khumh an von si tikah khin, a buai dih…Ne Win nih “Federal” timi biafang cu iṭhencheunak biafang a si a rak ti phah.
Ka thai duhmi cu Sat Suai Taih nupi Sat Nang Han Kham (Mahadevi) rak dirhmi Shan miphun le ram zalennak ralkap phu kong a si. Ka bia a sau i intro ah ai cang….A rel na huam ding si le comment ah rak ka theihter te. Nan theih huam leem lo cun ka thai ve leem lai lo. Thil dik biatak kong si cang lai i tu lio nan seihkuyin he ai dang tuk cang lai.
Saw Ba U Gyi, KNU le Kawthoolei (Hring Dildel Ram). Karen pawl caah cun, Mirang uk chan kha chan nuam chan ṭha a rak si tiah nizan ahkhan ka thai. Karen pawl ca lawng ah si lo. Kawlram mi vialte mi tam-u caah Nitlakram lei miphun dang nih Kawlram a rak pen chan kha “Golden Age” a si an ti cio dih. Cu “Golden Age” cun chiatserh ram an ti phahmi, Africa ram nak chia lei ah Aung San hawikom U Nu le hlan a kuttang pawl nih an kan luhpi.
Cu Kawl uknak a rak do hmasa biktu cu Saw Ba U Gyi a si. Saw Ba U Gyi cu Karen miphun nih an upat tuk. 1950 August 12 ah Kawl ralkap nih ambush an tuah i an rak thah. A thih ni cu Karen Martyrs’ Day tiah an miphun nih philhlonak an tuahpiak.
Mah pa cu hodah si? 1925 kum ah England ram Cambridge University in Bachelor’s degree a lak hnu ah Law a cawng chap i 1927 ah cun, England ah sihni a rak ṭuan. Kum 10 hnu ah Kawlram ah a rak kir i Mirang kuttang Ba Maw cozah ah vuanci a rak ṭuan tawnmi si. Aung San te ho dirhmi AFPFL ah a rak lut hrulhhralh nain, anmah miphun caah a rem hna lo.
Karen hruaitu upa hna he 1945 hrawngah khan Karen caah a bing tein zalennak an rak hal. 1946 ah London ah an rak kal i Karen ca a bingte zalennak cu an rak hal hna. Cu tan ahcun, Mirang nih an halmi cu an rak pe duh hna lo. Mirang ralbawi cheukhat nih Karen pawl cu a hlante in a bing ram pek ding an rak kam hna. Karenni pawl umnak (atu Kayah State) lebang cu British Burma chungah an rak telh bal lo. A bing tein an rak ukmi State a si.
1947 January thla i Aung San-Atlee itonnak ah Aung San hruaimi AFPFL cu Kawlram pumpi uktu ding i hnatlaknak an tuah tikah, Saw Ba U Gyi cu AFPFL in a chuak. Karen miphun vialte caah itimh chungnak ngeih a hau ti a hmuh tikah, 1947 February ah KNU cu an rak dirhpi hna. KNU cu lakhruak sawm khawh zat paoh ti phun i dirhmi a rak si lo. An miphun ṭeng-nge le phu le bu, biaknak vialte an rak huap dih.
The Karen Norberg Associates (KNA), Baptist KNA, Buddhist Karen National Association (BKNA), Karen Central Organization (KCO), 1945 kum i an rak dirhmi mino phu Karen Youth Organization (KYO) tbk vialte Rangoon khuapi Vinton Memorial Hall ah an rak itong hna i Karen National Union (KNU) cu an rak dirh. Cu Karen miphun vialte ifunnak buu President hmasa bikah Saw Ba U Gyi cu an rak thim.
SBUG cu Sgaw Khrihfa si i mirum an si. Mirum fapa si caah Cambridge tehna a rak kai khawhnak zong cu si lai. Amah nihhin Kawh-Tu-Le (Kawthoolei) ram timi zong cu a rak chuahpi. Pwo Karen holh phun si men lai an ti i anmah Karen lila nih a sullam tak a thei lo an tampi an ti. “Hring Dildel Ram” a ti duhnak si tiah an zumh bik. Atu Karen State hrawnghrang vialte pinah, Irrawaddy delta, Pegu le Rangoon hrawng in Mon ram le Kawlram tawne tiang khi an rak duhmi cu si.
Mirang pawl nih Karen an rak thlem, an rak hlenmi hna kong ruah ah Karen cu zaangfak tuk an si. Mah kong a theitu Mirang cheukhat nih British cozah cungah an lung tling cio lo. Mah caah chan thar deuh, Karen kong a theimi Mirang nihcun Karen cu an dawt ngai hna.
1946 kum i SBUG te phu London an rak kal tan ah, Karen ram cu zei tuak in dik an rak hal hna hnga. A cunglei ka langhtermi ram vialte khi si dawh a si. Karen milu nakin Indian le Chinese an tam deuhnak Rangoon hrawnghrang tehna, Kawl an tam deuhnak Irrawaddy delta le Pegu ram cheukhat, Mon ram chung tbk tehna kha Karen kut ah Mirang nih pek an rak duh lo i si men lai.
SBUG nihcun tapung a thawhpi bak ko hna. An rak thawhka ah Karen cu an rak men hrim lo. A fiim huaha rih lo fialmi paoh a tuahtu Lai ralkap pawl rak um hna hlah sehlaw, Rangoon cozah cu a dih bak, Karen nih an lak khawh bak tiah tuanbia ah a um thai. Chin Rifle lutlai Hrang Ṭhio le Van Kulh cu Ne Win tang ah an rak bok i Insein raltuknak ah Kawl Buddhist pawl lei an rak ṭang. Kachin Rifle lutlai Naw Seng belte KNDO lei ah a rak ṭang. Cuti cun, KIA timi Kachin Tapung zong cu a hnu ah a hun dirh behnak kha si.
SBUG um lo hnu bel ah KNU pawl cu an buai kho siing tuk. Communist bantuk phun hna i a ummi an um, an vaivuan ngai i a donghmarawt ah cun Bo Mya nihkhan annaa a rak ting khawh hna. Bo Mya cu Sgaw Khrihfa si i anih hnu khin an dik ti lo. KNU cu a pipu ro bantuk ah ai ruah i kum 30 bakte a tlaihhrem khawh hna. An vaivuanh tuk hnu naite lawng khan, kum li dan thimnak phun in an ithleng cang rua ka ti. Credit: Salai C Alexander