Israel le Kawlram idawtnak!
===========
Zei ruangah dah Kawlram khi Israel nih a dawt, a si khawh tawk in bawmh ai zuam hnga? A ruang a um. Judah miphun pawl cu vawlei an va phanhnak kipah hawi nakin an izuam, an hraang i an khiar, a thli thup in an rum tuk hna pinah fimnak lei zongah hawi hlei an hluat fawn hna. An umnak community kip ah mi khepkha, mi khiarcaak le mirum an va si dih ngawt ti si.
Zabu 16 hrawng Mirang caṭialthiam William Shakespeare nihkhan “The Merchant of Venice” timi tuanbia a rak hlawi. Jews pawl sining a rak langhter an ti. Sailok “Shylock” mi khiar rum pa le Antonio an timi, Shylock nih phaisa a rak coih i leiba a rak cham khawh ti lo ruang an tazacuainak kong tuanbia a si. Jews pawl kha Sailok phun rumro khin Zurup ah an rak bualcem kho ko rua. Mah caah Khrihfa a si bak ve komi Hitler nihcun a fih bak in a fih hna; thlachiat an ruat lo tuk a ti ko cuh.
Nihin ni ahcun Germany zong nih Israel cu dawt khawh ai zuam. Hitler ruangah chanchung leiba cham ding an ingeih caah a si. Israel ram cu a hme pirik tuk nain, vawlei hmun zakip rampi timi pawl nih an upat hna. South Korea zong nih an uar in an upat hna. India rampi hmanh nih a upatmi miphun le ram an si. Fiimnak, thiamnak le, rumnak khi anmah sin in a um ti in an ruah hna caah a si. Cu tluk vawlei mithmai a hmu i a sunglawimi Israel nih zei ruangah dah Kawlram a dawt?
1948 i ram ngei lomi Judah miphun pawl nih “Israel” an rak ithanh tikah, ram tampi nih cohlan an rak duh hna lo. Kawlram ah U Nu cozah lio si i, U Nu cozah nihkhan Israel ram thar dirhmi cu a rak dirpi hna. Vote a rak pek.
Cu lawng si lo. Israel ram thar a va tlawng hmasa cemtu ram hruaitu cu U Nu a rak si (1955 ah). Hei tuak ve ko. A kulhtu Arab vialte (Jews le Arab khi unau an si; an DNA cun an ilo ngai lai) nih an huat i Zurup tehna zong ah huat a rak tlai ngaimi miphun te kha Kawlram hruaitu nih a rak tlawn hmasa cem hna.
Israel PM hmasa cem David Ben-Gurion timi nihkhan 1961 ah YGN U Nu cozah cu a rak tlawn ve hna. Mah bantuk thil a rak um caah Israel nihcun Kawlram cu a dawt. Cinthlaknak le adangdang lei kong ah a bawmh zungzal. Kawlca bak in chuahmi Israel nih an ram an rak isersiamnak kong vialte Kawlram chungah cun cozah riantlai upa deuh hna sinah cun free in a rak phawt. Mah cucu icawn ve hna seh tiah dawtnak in a rak kan phawtmi si dawh a si.
Israel nihcun Kawlram uknak kong ah raap lei zong a komh hna bantuk in a aak in a aak i volhpamhnak sawh in ram ai thleng lai tiah ai rak ruah sualtu Kawlram mifim cem democracy icon timi Suh Ci tepawl zong cu a dawt thotho hna.
“Asia ah Israel nih dawt a duh hmasa bikmi ram cu Kawlram a si; China a si lo” ti in ramkhel bia phai a um phah. Israel miphun cu mimak an si. An thimmi cu thim si ko. Mi ram a lianh ruangah a ṭhin a big hna lo. Thil poi pakhat belte: nan ti dingmi cu, Min Aung Hlaing kha 2015 lio ah Israel a rak tlawng hna. Ram hnih kar idawtnak fehter chinchin ding kong an va ceih.
MAH kha, mah lio caan i Middle East ram pakhat ah hriamnam hmuhsaknak hmun a va kal pah i, Israel he idawtnak a von hrimhṭhan hna bia khi si dawh si. Mah hnu khan Israel lei i raltuknak le thiamnak company cheukhat hna nih Kawlram chungah rian an von ṭuan chin vima nak kha a si, ti si.
Israel ram timi caah cun Kawlram cu zei bantuk uknak i a vai i-uk zongah a rak dirpitu hna ram a si bang a dawt ko lai. An hriamnam thiamnak saang tak phun pawl belte khi cu zumh lomi cu peek rai si lo i mu…
Hi tal hin lung fian um deuh hnga maw tiah. Kawl kan si, Kawl cithlah kan si ve ko ti i nan iruah lam cun, Kawl mipi awnh chiar awnh i va buai luala, miphun bingte kan si awh nan iti ahcun 2021 buainak luklak in kan ram nan rak hrawh dihmi kha cu Lai politics thiam tuk vialte cu pension a la ding lawngte nan si ko cang. “Tleh―tlee―tleek” riatriat kan ule pawl kha cu idin pet cang ulaw, nan lungte a fiim ko ahcun.
US ram pumpi ti awkin a phawh hna…US ram college pawl ah Judah hrinthlak le Arab lei hrinthlak pawl zei tluk an rak tam a von lang. US media nihcun “emotional protests” an ti hna. Australia zong ah Muslim pawl an awn lulh colh nain, an dai deuh cang rua.
Anmah Arab ram pawl chung lam ah cun, an hacang an irial. US le Israel cu an cii hmih pet ding ti in an au. An kap hnih khin zoh ve cio tuah hna ulaw, zei leikap khi dah Pathian fa an lo deuh i zei lei kap khi dah Lucifer khuachia fa an lo deuh ti cu nai fiang ko la…
Ka uarmi video pakhat…Israel le Palestine lei kong media ngan he private pawl he, Korea tedawng documentary tuahmi he ti in ka cuan hna. Khrihfa (Christian a si cangmi) Judah pa a um i cu pa nihcun an ram Israel lei ah kir in an miphun a fiim he, zatlang a hmuhmi hna he ti in biaruahnak phunphun a tuah tawn hna.
Cu a video chung pawl ah cun, Judah mino pawl zeitluk in an lungput pical cang i biaknak kong ah an extreme lo tuk khawh ning ti tehna hmuh khawh a si. Tuchan mino cu an si pah dih ko rua ka ti.
“Si nain, vawlei a buaitertu pawl khi mino an si lo. Upa le tar deuh pawl kan si. Mino khi hmanmi an si hna” ti khi a von ka hmuhter khawh ngai. A tang ka thilmi video ahkhin Israel miphun hna lungput khi anmah sining te an langhter in ka hmu. Rabbi phunphai khebe hmul sau pahnih bia ko khi ka uar dom.