Karenni Ramkulh Loikaw Peng Demoso Nantmekhun Le Nansankhan Um SAC Ralkap Sakhan 7 An Lak!
==========
Karenni ramkulh Loikaw, Demoso, Nantmekhun le Nansankhan um SAC ralkap sakhan 7 cu mipi ralkap pawl nih November 11 zing ah an lak tiah unau hawikom phu 3 nih thawngthanhnak an tuah. November 11 zing 6:30am ah kahdohnak an thawk i, operation 1027 tangrual bu in kahnak an tuah. KNDF le unau hawikom phu komh in Karenni-Kaya khuapi Loikaw pawngkam um SAC sakhan hna an va kah hna.
Nihin kahnak ah Loikaw, Demoso, Nantmekhun le Nansankhan lei kap ah umhmun khuar mi SAC sakhan 7 an lak khawh i hmundang um SAC ralkap sakhan pawl lak thluahmah ding in kahdohnak kan tuah peng lai tiah chaklei unau hawikom phu 3 nih thawngthanhnak ah an langhter chih tiah Khit Thit sin in theih a si.
Kantbalu Peng Mipi Ralkap Nih SAC Ralkap Kahnak Ah Ralkap Mi 80 An Thi, Hriamnan Phuntling 59 An Lak Khawh. Sagaing ramthen, Kanbalu peng Chetkung le Alaykung karlak SAC ralkap le Pyusawhti tangṭi bu cu Kanbalu pengkomh mipi ralkap No. 2, pengkomh bakaphah hna nih November 10 zing 8:40am ah an kah hna I SAC ralkap 80 an thi, 20 hrawng hliam an pu, hriamnam phungtling 59 le zen/kuan tampi an lak tiah theih a si.
SAC ralhrang le Pyusawhti tangṭi ralkap 200 rual cu Kyunhla peng in Kawlin lei an rak kai lio ah mipi ralkap lei nih lam ah bawh in an kah hna tiah Ministry of defence NUG, MOD lei nih thawngthanhnak an tuah tiah The Voice of Spring nih a tial.
Operation 1027 Le 1107 Lungtlin Pinak Ah North Okkalapa Peng Upadi Zung Bom Puahhnawh A Tong. 1027 le 1107 operation lungtlin pinak ah Yangon, North Okkalapa peng upadi zung cu November 10 zaan ah thazang thawng tak mi bomb puah a si tiah Freeland Attack Force-FLA nih thawngthanhnak a tuah. November 8 zaan 8:17pm ah Anonymous Fighters Force -AFF ၊ Freeland Attack Force-FLA le Emerald Girls Army – EGA phu hna bawm in an kah hi a si tiah People Spring nih a ṭial.
Mah Mission kahnak hi Shan chaklei Operation 1027 le Karenni peng lei operation 1107 cu kan dirkamh ve tiah langhternak ah Yangon peng ah Operation an tuahnak hi a si tiah an langhter. Yangon khuachung kahnak ah November 8 ni Tamwe peng Municipal zung, November 9 ah Tanhyin peng biaceih zung ah kahnak an tuah chih tiah theih a si.
Kalay-Kabaw- Geopolitics; Kalay-Kabaw ah hin a bik in Kalaymyo pengkomh ah Kalaymyo, Kalaywa, Minkin le Tamu pengkomh ah Tamu, Myothit, Khampat peng an um. Nihin Gangaw pengkomh kong tial rih lo in Gangaw pengkomh hi Magwe ramthen ah a um caah a dang tein ka vun tial than te lai. Sagaing ramthen ah pengkomh, peng kong le ramthen chung um mi miphun cheukhat kong cu Sagaing ram Geopolitics part 1 ah ka rak langhter cang.
Kalay Pengkomh; Kalay pengkomh ah peng (Myo-ne) pathum an um. Mah hna cu 1.Kalaymyo, 2.Kalaywa myo, 3.Mingkin myo hna an si. Kalay pengkomh chung um peng 3 ah milu dihlak 509,368 an um i pa 245,444 le nu 263,924 an um. Kalay pengkulh chung um khuachung um mi sang (Ward) hi 25 an si. Village Tracts ti mi Ohsuh ah khua 138 an um. Village (Khuate) ah khua 506 an um. Pengkulh chungtel 55% hi Buddhist, 40% hi Khrihfa, (Baptist an tam) le 5% cu biaknak dangdang hna an si. Biaknak lei in cun District chung ah 116 Buddhist biakinn (Monasteries) 508 Khrihfa biakinn, Muslim (Mosque) 1 Hindu Temples 2, le Tuluk temple ti mi hna an um.
Kalaymyo peng; Kalaymyo peng ah milu 345,516 an um. Biaknak lei ah Buddhist 183538, Khrihfa 160195, Hindu 1025, Islam 622 le biaknak dang 136 an um. Kalaymyo khuachung ah sang (Ward) 20 an um. Cu hna cu 1.Nyaung Pin Thar Ward, 2.Pin Lon Ward, 3.Aung Thit Sar Ward, 4.Aung Min Ga Lar Ward, 5.Tar Han Ward, 6.Mingalar U Yin Ward, 7.Aung Myay Man Ward, 8.Aung Zaya Ward, 9.Chan Myayt Aung Si Ward, 10.Tat U Thida Ward, 11.Thazin Ward, 12.San Myo Ward, 13.Taung Pee Lar Ward, 14.Taung Zalat Ward, 15.Gyo Thone Pin Ward, 16.Hlaing Thar Yar Ward, 17.Myo Hla Ward, 18. In Daing Kone Ward, 19.Myo Thar Ward, 20, Taungngo-Pyinthar hna an si . Village Tracts (Ohsuh) khuakomh 41, le Village (khuate) ah khua 185 an um. Kalaymyo hi Chin miphun a um mi an tamnak a si cang caah ka langhter. Kalaywa le Minkin peng kong cu ka langhter ti lo.
Tamu Pengkomh; Tamu pengkomh cu Sagaing ram chung um district pakhat a si. Tamu pengkomh chung ah milu 114,572 an um. Buddhist 58625, Khrihfa 51612, Hindu 2810 le biaknak dang pawl an um.
Tamu pengkomh ah Myo-ne pathum an um. Mah hna cu Tamu, Myothit, Khampat hna an si. Pengkomh chung ah sang 12, khuakomh 22 le khuate 61 an um.
Tamu peng; Tamu peng (Myo) ah milu 97,864 an um. Tamu Myo ah a um mi sang hna cu 1.Zay Tan, 2.San Da Ku, 3.Saw Bwar Inn, Myothit peng ah milu 1,308 an um. Myothit peng ah sang No (1) Ward, No (2) Ward, No (3) Ward tiah sang 3 an um. Myothit peng ah Khrihfa 1,308, Buddhist 1,114 anum.
Khampat peng; Khampat ah No.1.Ward, No.2.Ward. No.3 Ward. No.4. Ward. No.5.Ward ti in dihlak fonh ah sang 5 an um. Sang 5 umnak ah Inn 6,000 leng umnak le milu in 17,000 hrawng an um. Khampat peng ah khuate 18 a um. Khampat peng hi milu dihlak 38,000 an umnak peng a si.
No. 1 Sang ah hin Zo (Tedim zo) an tam bik. Tedim, Sizang le Kawl tlawmpal nih an cawh hna. Ralkap camp, palik camp, Ihkhun 12 cozah sizung (taihne sezung) le Thingram lei (Forestry Office) an um. Inn 700 fai an si. No. 2 sang hi a tam deuh cu Lusei (Mizo) an si i Falam mi tampi an um ve. Kawl zong in 9/1)0 an um ve. State High School, Uknak (General Administrative office) zung, Electric zung le MCH an um.
Inn 700 hrawng an si ve. No. 3 sang ahhin Thado mi tam bik an um i Zo zong tam nawn an um ve. Inn 300 helham an si. No. 4 sang hi Hakha-Thantlang mi ngawt an si. Falam tlawmpal le kawl inn hnih khat an um ve. Myone Khwe i an chiah mi cozah zung vialte hi sang ahhin an um. Municipal Office, Construction, Agriculture, Immigration tbk. an si. Inn 800 helham an si. Sang kip nih Primary School an ngei dih cio. No 4, sang ahhin private in Middle School an ngei. No. 5 sang hi Khampat ni chuahlei–hlan khampat khuahlun, Kawlmiphun umnak sang a si i, inn 350 hrawng an um.
Kalay-Kabaw hi hlan lio ah Chin miphun umnak ram a rak si. A hnu ah Shan ral, Kawl ral, Manipur-Meitei (0r) Kate ral in Mirang ral le Japan ral tiah raldohnak hmun le thahnawnnak tamtuk a rak um bal. Chin miphun cu ral ruang le a phunphun ruang ah Chin ram tlangsang lei ah panh a si. Zeimawzat caan a rauh hnu ah hlan pu/pa hna an rak umnak Kalay-Kabaw cu hun panh than a si. Phungdang in chim ahcun ka vawlei kan hmunhma te ah kan rak kir than hi a si. Hmunthar, vawlei thar, khua dang peng dang ah kan pem mi a si hrimhrim lo. A phunphun ruang ah kan rak tliktak, kan chuahtak chung mi kan khua, kan inn le lo ah ka panh than hi a si. Nihin rambuai lio ah cheukhat cu khua chuahtak in Mizoram le ramchung hmun kip ah ralzaam dirhmun an phan.
Geopolitics Ah Hmunhma Kong; Kalay-Kabaw, Myittha le Yaw peng hrawng ah hin A.D. kum zabu pahra (10) in hleili (14) tiang Shan pawl he an rak umṭi. A.D.kum zabu hleithumnak (13) ah Kawl pawl kha an sin an phan ve i an um ve. Kalay-Kabaw nelrawn hrawng an hung phanh tik,ah Kalaymyo cu an khualipi bik a rak si. Inn khi 1,000 tiang an rak si. Chin miphun tampi nih cu Kawl pawl nunphung kha an i cawn i an i lak mi an hmuh tik ah Chin miphun tampi nih an rak duh lo caah cu Kawl pawl nawl aa cawn mi Chin miphun hna sin in khan an chuak i a bubu in A.D. hleilinak (14) hramthawk in khan atu kan Chinland (Lairam) ah an hung kai. Cu Kalaymyo an um lio ahcun Pennak pakhat an rak dirh.
An siangpahrang inn cu ralhau thap hnih in an rak kulh. Cu ralhau a kauh cu yard 30 a si. Cu an siangpahrang inn le an ral haupi cu atu Kalaymyo in thlanglei meng hnih a hlatnak ah a rak si. Cu ralhau an sak lio i an kutdong an i tan sual mi cu a zapi in seikhat a si an ti. Siangpahrang nih hramhram in a hnek hna i a sakter hna ruang ah Chin mi tampi cu atu Chinland (Lairam) ahhin a phuphu in an hung vai tiah Lusei pawl le Sihzang pawl tuanbia ahcun a um. (Capt. Ceu Vung ṭial mi Family History of Hlawn Tseu; Lai Mi Chin ti mi cauk p.7). Pagan chan a dih kum 1287 ah Shan miphun an hung ṭhawng i kum 1400 thawkka hrawng ah Chin miphun khuasaknak Chindwin kuanghrawn le Kalay-Kabaw nelrawn cu an hun nam hna i an lak ciahmah hna. Cu tikah, Chindwin tiva kuanghrawn khuasa Chin miphun cu (an hawile umnak) Kalay-Kabaw nelrawn ah an kai ve. Kalay-Kabaw nelrawn i Chin miphun khuasaknak khua cu, “Khamti, Mawleik, Kalay le Khampat” tiah min an sak hna. Chin miphun nih Kabaw nelrawn i a um mi atu Khampat khua khi khualipi ah an rak ser.
Manipur Le Kawl Ruang ah Chinram Lei An Kai; Mirang an kai hlan ah hin Minipur le kawl hi an rak i do lengmang i kawl nih an tei chel, Manipur nih an tei hna chel an rak si. Kawl siangpahrang Alawng Mintaya a hung kai i, Manipur cu an tei hna caah a hei deet ṭhan hna i Langtha Balan khua tiang a hei deet hna hnu ah cuka cun ramri tung a va phun. Cu tikah cun Manipur siangpahrang Raja Gurriverr Nawagee cu a thin a hung i, amah lawng nih cun a tuk ngam fawn hna lo caah East India Company kha sawm a duh hna. Raja Gurriverr nih cun Sihni Harry–das Gessein cu Kolkata khua East India Company sin ah cun a hei thlah i 1762 September 14 ni i tonnak an ngei. East India Company le Harry–das cu hnatlaknak 9 tiang an tuah i min an thut hnu ah East India Company cu Gurriverr bawmh awk ah an ra.
Mirang cu Manipur ah an ra i, Manipur ralkap he cun 1763 March 18 ni ah Kalay-Kabaw nelrawn an hung phan. Cucu East India Company nih kawlram an phanh hmasa bik a si. Kawl nih cun Mirang cu kap loin an rak rem hna caah Tedim-Zo tu an kah hna i, an inn le an lo vialte an duahpiak dih hna. Cu tikah cun Teddim pawl cu an thin a hung i Manipur hna cu an vung chim lengmang ve hna. Manipur ram cu Mirang uk mi a si caah Chin le Mirang doh bantuk ah a cang cang (Tedim cu Chinram a si caah). Cuticun Manipur cu Kawl uknak in an i phuak kho. Asinain Bodawpaya cu siangpahrang ah a hung kai ve i, Manipur cu 1810 kum ah a tuk i a tei ṭhan caah, cu thawk cun Manipur cu Kawl uknak tang ah a tla than.
Kum 1824-26 tiang hi Kawl le Mirang ral (First Anglo Burmese War) a voi khatnak an rak i tu i, thlanglei kawlram vialte cu Mirang nih an lak dih. Thlanglei Kawlram an lak cangka Manipur zong Kawl kut in an luat ve. Cu kum ah cun Arakan ram cu an hun tuk chih ve i, hi tan ah hin Kawl ralbawi General Mahabandola zong a thih phah ve. Mirang nih cun Kum 1826 ah Arakan cu an rak lak ve i, cuka cun Lairam lei zong an hung phan ve cang. Kum 1834 ah Uandobo khua in Mirang bawi Temberton nih Manipur le Kawl ramri cu Namsailug tiva in siseh tiah a khua le ram zoh hmasa lo in a ruahnak in a cheu caah Chinmi Tedim Zo hna cu cheu hnih ah an i cheu.
Chinram Khualipi Kalaymyo Ah An Rak Chiah -Chin U-Si Zungpi Kong; Mirang Cozah nih Chinram cu kum 1896-1947 tiang Chin Hills Regulation Acts timi upadi tang ah an uk. Hi lioah Paletwa cu Arakhan Hills ah a um. Kanpatlet le Mindat cu Pakokku Hills ah a um. Chin Hills District ti mi tangah Vuanthok (Assistant Resident Officer-ARO) ukmi Falam, Hakha, Tedim timi pathum a rak um i cucu Falam in Zipeng (Deputy Commissioner) pakhat nih a rak uk hna.
Mirang chan ah Falam cu Zipeng thutnak District Hqr a si. Falam Zipeng cu Magwe Mangki (commissioner) nih a hun uk chin ve. Independence kan hmuh hnu in kum 1948-1962 kar tiang Chin Special Division Acts tang ah Chinram cu an uk. Hakha, Falam, Tedim komh cu ‘Falam District’ tang ah. Paletwa, Kanpalet, Matupi, Mindat komh cu ‘Kanpalet District’ tang ah, A hnu ah ‘Mindat District’ tang ah an hun chiah. Chinram Mangki zungpi cu ‘Chin Special Division’ tiah an auh i Magwe ah a rak um mi Mangki zungpi kha Falam ah an hun thial. Mangki thutnak cu Falam a si cang. Nain, Independence hnu cun Chinram hi Mirang chan bang Mangki le Zipeng ukmi ram a si ti lo.
Chin Affairs Council le Government of Union of Burma i Ministry of Chin Affairs tang ah Lai Vuanci uk mi ram a si cang. Pyi-ne dang cu an ramkulh ah an thut chel, Rangon ah an thut chel a si nain Lai Vuanci hmasa Pu Vum Thu Mawng siseh, Pu Sein Thang siseh, Pu Za Hre Lian si hna seh Rangoon ah an thu dih. Falam ah an thu lo. Mangki zung thutnak cu Falam a si nain Chinram uktu Vuanci zung cu Rangoon a si.
1962 ah General Ne Win nih uknak a lak i Tawhhlanye Kawngsi chan kan phan. Lai Vuanci uknak a dong. Phung hrampi kha an hrawh. Nain, Pyine U-si le Chin U-si bu (Chin Affairs Supreme Council) an ser than. Hilio Chin U-si Upa pawl cu: 1. Major Son Kho Lian (Chairman), 2. U Tin Zam (Member), 3. Vumthu Hashing (Member), 4. U Put Pau (Member), 5. Brig Sanyuh (North-West Command Commander kha Chin U-si member ah telh a si. Tuhi cu Monyumwa an thu i, hlan cun Mandalay ah a rak thu).
Chin – U- Si Zung Kalaymyo; Tawnhlanze Kawngsi chan ahcun Pyine Okkathah le Chin-U-si Okkathah cu Union Cabinet ah Vuanci ah telh an si ti lo tikah Rampi Cozah nih ‘Pyine Cozah pawl cu Yangon ah thu ti hlah uh, nan mah nan ram thanchonak va tuah uh’ tiah an ram cio ah an dawi hna. Pyine dang cu an ram ah inn le zung ngei cia lawngte an si dih. Chin U-si cu Lai Vuanci zung ah tlawmpal an thu ta in thialnak khua an khang colh. Mangki zung umnak Falam khua ah i thial awk a si nain Chin Council Affairs Secretary Pu Tuan Hmung (Falam) homi zungriantuantu vialte cu’ Falam ah inn a um lo, saknak hmun zong a um lo’ an ti i, Kalaymyo ah an thu dih.
Falam Zipeng zung cu khualriahnak (webula guest house) ah zung an on. Hi lio caan: Chin U-si Kalamyo zung ah Hakha lei upa hna cu tlawmte an si. U Ngun To (Deputy Secretary), U Ni Uk (Asst Secretary) an si. Cun rian hme deuh ah: U Than Kep, U Van Lian, U Bawi Te, U Za Peng, U Mang Nek, U Cozah, U Lian Tial, U Thawng Ling zawng an um. Chin U-si chungtel upa riantuantu Pu Van Lian tial ning ahcun ‘Chin U-si pawl hi Kalaymyo ah thut thai an i tim ko, zung inn saknak, zung riantuantu umnak inn le Chin U-si upa inn saknak budget an hal colh hna. Falam i Social Welfare Dept le Agriculture Dept zong kha Kalaymyo ah an rak thial colh’ a ti. (Muko, Vol 14, No 1, 2009-Pp-27).
Cucaah Kalay-Kabaw hi hlan lio ah Chin miphun umnak ram a rak si i, Shan ral, Kawl ral, Manipur-Meitei (0r) Kate ral le a phunphun ruang ah Chin ram tlangsang lei ah panh a si. Zeimawzat caan a rauh hnu ah hlan pu/pa hna an rak umnak Kalay-Kabaw cu hun panh than a si. Phungdang in chim ahcun ka vawlei kan hmunhma te ah kan rak kir than hi a si. Hmunthar, vawlei thar, khuadang pengdang ah kan pem mi a si hrimhrim lo. A phunphun ruang ah kan rak tliktak, kan chuahtak chung mi kan khua, kan inn le lo ah ka panh than hi a si mi a si caah General Ne Win chan ah Kalaymyo ah Chin khualipi zung an rak kan pek ko nain Chin upa cheukhat ruang ah Kalaymyo Chin khuapi zung cu kan rak sungh cang hlei ah hlan kan pu/pa hna an rak umnak ram hi Chin miphun kip nih kan runven kan hunhim a herh.