Arabs, Muslim pawl nih Israel ram a um cu an cohlang kho hrim lo!
==========
Israel le Palestine karlak buainak kong hi a caan a sau cang i, vawlei mit cun aho deuh dah an dik timi zong chim a har ngai cangmi dirhmun an phan. Tulio Israel ram hi 1948 hlan ahcun, Palestine ram tiah rak hngalh a si i, Palestine ram chung ah Israel ram an von dirh tthan tikah, Arabs, Muslim pawl nih Israel ram a um cu an cohlang kho hrim lo. Cucaah, UN nih a aupimi two states-solution zong hi nihin tiang a tlam a tlin lonak a si.
Cucaah, tuanbia zoh tthan a herhmi cu, Zeitindah David khuapi tiah hngalhmi, Solomon temple tiah minthang biakinn a umnak, Israel ram cu, zeitindah Palestine ram tiah 1948 hlan vialte a can?
Jesuh a chuah lio ahhin, Israel ram hi, Rome uknak tang ah an um i, Rome cozah tang ah hruaitu an ttuantermi cu, a pa lei in, Esau hrinsor, a nu Jewish a simi “Herod” hi a si. AD 70 ahkhan, Jewish miphun nih tapung fakpi in an tho i, Rome ralkap cu an doh hna.
Rome cozah lei in tuanvo an pekmi Titus nih Jerusalem cu a lak i, a voi 2nk Solomon biakinn zong a hrawh pinah, Jewish miphun vialte cu Europe ram ah sal ah a kalpi dih hna. Jerusalem hrim ah Jewish miphun luh ti lo ding in phung a ser.
AD 70 thawk in Jewish miphun cu Europe ram kip ah an vai. Jerusalem cu, anmah Rome uknak thiam, Byzantine Empire timi tang ah a um i, miphun dang nih an luah. Abik in Arabs pawl nih hmunhma an rak luah. AD kum 636 hnu ahhin Muslim pawl nih Jerusalem cu an doh i an lak. Anmah Muslim biakinn, Dome of Rock timi zong an sak i, biaknak dang, Khrifa tbk vialte cu an tthawl dih hna i, Israel ram cu, Muslim biaknak ram ah aa cang.
AD kum 1099 ah Europe Khrifa, Crusaders nih Jerusalem cu Muslim uknak in an lak tthan i, Dome of Rock, Muslim biakinn ah aa dawrmi Muslim tampi an rak thah hna. Khrifa nih Jerusalem cu kum 200 chung an uk. Asinain, AD 1187 ahkhan, The Battle of Hattin timi ah Khrifa cu Muslim nih an tei tthan hna i, Jerusalem cu Muslim uknak tang ah a tla than.
AD 1516 kum hrawng ahhin, Jerusalem cu, tulio Turkey ram, Ottoman Empire uknak tang ah a tla. Biaknak cun Muslim thiam thiam an si. Ottoman Empire nih Jerusalem an uk chung ahhin, tulio Israel le Palestinian umnak ram vialte khi, Palestinian State tiah rak hngalh a si. Palestinian nih a dih lak in an ram ah an ruah. Kan ram an ti.
Ottoman Empire hi a rak tthawng ngaimi a si i, British empire nih tei a duh tikah, “Divide in Rule Policy in, Politics a khel. Arabs ram pawl cu British lei ttang ding in a sawm hna. Ottoman Empire kan tei ahcun, independence kan pek hna lai, a ti hna. Palestinian zong cu, Independence kan pek hna lai tiah a rak ti hna. Asinain British empire nih Ottoman Empire cu an von tei taktak tikah, Ottoman Empire nih a ukmi, Arabs pawl, Palestinian cu independence a pek hna lo. A uk tu in a uk chin hna.
British Empire nih teinak an von co cangka tein, “1917 Balfour Declaration’tiah, “create a national home for the Jewish people in Palestine” tiah an thanh. Hi lio caan ahhin, Europe ram ah a vaimi Jewish miphun huatnak, “Anti-semitism” a san tuk lio caan a si i, Jewish miphun nih ram an ngeih a herh timi kha uktu thinlung ah a von karh tthan lio a si.
Cun, a bik in Zionism pawl nih Jewish/ Israel ram kan dirh tthan lai tiah fakpi in British empire uknak chung ahhin thazaang an chuah. An cawlcang. British nih Jerusalem an uk chung ahhin, Europe ah a ummi, Jewish miphun cu Jerusalem ah an kir hna i, tam lakte an rak kir.
Vawlei ralpi 2 a dih ahkhan, Zionism nih Israel ram cu, Independence ram a si tiah 1948 ah an thanh. US nih a cohlang colh. UN nih a rannak in, Two-State solution an chuahpi. Asinain, Arabs pawl nih Jewish miphun nih Palestine ram ah ram an dirh kho lo tiah UN khuakhannak cu an reject i, Israel cu an doh hna. Tulio West bank khi Jordon nih an lak i, tulio an ikah cuahmahnak, Gaza khi Egypt nih an lak.
1967 ahkhan, Arabs ram pawl an isawm tthan i, “six days war” tiah hngalhmi, Israel cu an doh tthan hna. Asinain, Arab an sungh i, Egypt nih an lakmi Gaza an chuh tthan hna. Jordan nih an lakmi, West Bank an chuh hna pin ah, Syria ram, Golan heights zong an lak chih.
Arabs le Palestinian thinlung ahhin, Jewish miphun nih Palestinian ram chung ah ram an dirh timi a khat tuk tikah, Israel ram a um hrim khi an cohlang kho lo. Cucaah, UN nih a aupimi Two-State solution zong khi, anmah Palestinian le Arabs lila nih an reject peng hna.
Israel le Palestine kong tuanbia rel ahhin, Jerusalem khua khi an icuhmi a si tikah, Pathian le Satan hmunhma icuh hna sehlaw a dawh. Cucaah, Vawlei fimnak in an karlak ah dainak ser khawh ding phun in a um lo. Credit: Zasang Cinzah