๐๐ฌ๐ซ๐๐๐ฅ-๐๐๐ฆ๐๐ฌ ๐๐๐ฅ: ๐๐ฎ๐๐ญ๐ง๐๐ค ๐ฅ๐ ๐ฬฃ๐ข๐ก๐ง๐๐ค ๐๐ข๐ก ๐ ๐๐๐ฅ๐ก!
===========
Caanrem hmuh tik paoh ah Israel ram le Israel mi hrawh dih an i tinh. Israel ram khi Arab vawlei ah canter dih an i tinh — Middle East map in Israel hlohput khi an tumruhpi a si. Cucu biatekleng a si lo – biatak a si.
Israel ram le mi cung ah Iran le Iran mawnghmi Hamas te le Hezbollah te le Palestinian National Authority (PNA) te khi huatnak in an khat. Huatnak nih a mawngh hna. Huatnak in an mit a caw. October 7 i Hamas mithah le minawn le mituahto kha zei bantuk thianchehnak (justification) hmanh a um lo. ‘Mihuaisen! Hero!’ tiah Israel an huatnak in a khatmi pawl nih an rak lawmh hna. Thilthiling le tuksapur sualnak rengreng va conglawmh khi mawhchiat a tlak.
Keh le vorh a hngal rih lomi bawhte le ngakchia tiang hmanh Hamas nih an zuah hna lo. Caanrem an i hmuh lecangka kha tluk sualnak ‘rapthlak’ kha an tuah. Arab ram ah aho tal nih Hamas an mawhchiatnak news ka hmu rih lo. An rak si khawh lo ning — tฬฃihnung tuk an sining, pheh khawh a si lo.
‘Khah! Minung ciocio kan si. (Biaknaklei minung an si caah) kan pu Abraham hrinthlak veve dahfawh kan si. I rem rawh usih. Fahnak i pe ti hlah usih; i hua ti hlah usih; tฬฃihnung si ti hlah usih; dai le rem in um rawh sih. Israel ram a um ve; kan pu Abraham cithlah kan si bang u le nau, Palestinian ram ah hnahngam lungdai in um ve usih; Israel le Palestinian ram venhimnak tu ah tฬฃuantฬฃi sih, i bawm usih;’ ti phun khi ram um diam sehlaw, Israel nih a ramri ah hauhruang sak a herh hnga lo; Gaza le West Bank te va uk le vanlawng lam le tilawng lam va uk te a herh lai lo ning a mak lai.
Israel hrawh an timh peng caah hauhruang kulh le vanlawng lam le tilawng lam te va uk khi thiancheh khawh peng a si ta. Israel nih ram a ngei maw? Baibal langhtermi an kong a diknak kha chanthar mithiamsang pawl nih archaeological/ historical evidence an va hmuhchuah hna. Khi evidence pawl khi ‘rebut (a si lo — tehte dik lo a si)’ tiah na langhter khawh lo ahcun, Israel ram khi anmah ram a sinak langhtertu an si. Al khawh a si lo.
Vawleicung ram ah dawtnak a ngei bikmi lak ah aa telmi ram cu, Europe ram pawl le USA khi an si. World Trade Centre an i puah sual le a hnu i raltuk a cangmi vialte kha, anmah rawknak ah a cang. Europe ram i an pemvaihvaihnak ah khualsual an pur le Europe ram pawl nih mipem le mivakvai an renghning tehna khi hun i chirhchan. Hamas nih Israel a tuahtoning khan ‘dawtnak ngei pawl ram’ khi va ti sual hna sehlaw, ‘cakei kaa i purh sual’ an lo lai. Cu cio cu, an si. An ram hrawh a tumtu paoh cu, an thiamning paoh in ‘dawtnak ngei’ ram pawl zong nih an tongh ve ko hna.
Ralpi II lio hna kha vun pehtonh. An thiamnak le chawva dihlak chuah in, International Laws hei buarpah bu zong khin mi an lehrul cio lai. Cucu vawlei umtuning ngai a si. Daih lio le ral lio nih dawtnak ngei minung i ruahmi pawl thinlung hmanh tampi a hnorsuan tawn kha kaa cinken hnihkhat.
Nai ah rawket in Gaza ah Al-Aihli Sii-inn an kah. A ‘rapthlak’. Timh ciammamte in mihrin fa nih zeitindah an tuah khawh hnga? Arab ram pawl le Hamas le PNA nih Israel an puhhuar — tehte evidence pakhat hmanh an ngei lo. Israel nih lunghrin awk um lo tiang in evidence a chuahpi — Sii-inn kha sii-inn kam hrawng mawtaw dinhhmun in kahmi a si, ‘An rawket kahmi a hrulh i sii-inn’ ah a tla tiah Israel nih evidence a langhter.
Hi lawng evidence a tling lo, a dirpitu evidence dang a hau rih. Israel nih Muslim biaknak aa molhpimi pawl hriamtlai phu pakhat khat — an kahmi a sinak kha sii-inn a kaptu Muslim fawn cawnhnak aw tehte a langhter khawh. UN hoi ah Israel nih sii-inn kha a kah ti an va puh cu mu, tehte pakhat hmanh an langhter kho lo nain. Aljazeera (Arab ngeihmi) Media nganpi nih, ‘Israel nih vanlawng in a kah,’ a hei ti huar ve, evidence pakhat hmanh a langhter khawh lo bu khin.
Hi vialte hi Israel an huat tuknak in thluak bau (biases) an i ngeihmi pawl a si. ‘Israel hrawh vek’ awk kha an tummipi an lohmaban si kaw, lohmaban ah Arab ram vialte ti awk an i tฬฃanh. An mit tiang a caw, ‘Hamas sualnak rapthlak’ an i theihter duh lo — Israel sual tฬฃheo khi an hei puh i, Israel zawn ah an mit a mal; fiangte in thil an hmu kho lo. Israel nih a ram le a miphun hrawhpiak a tฬฃih caah ti lei khi fiang in an hmu kho lo.
Minung nunnak cu, a sunlawining aa tluk dih. Hamas sual ruang ah keh le vorh a hngal rih lomi Palestinian ngakchia nun a liammi khi Israel hruaitu lila lung zong a nuam ve hrim lai lo. Gaza khuami (civilian) umnak inn le hmun ah Hamas an i dor. Hi lawng hmanh nih hin ralphaw bantuk in Hamas nih Gaza khuami an hman hna ti a langhter khawh diam. Anmah miphun hawi lila kha huatnak in an sermi Hamas le Iran tinhmi caah an hman hna. Cu tluk in a sualmi Hamas le an uknak khi Israel nih hrawkput te sehlaw, Gaza rammi a dawmi uktu an chuah ahcun, Israel nih thianchehnak lam ngeih te dawh a si. ‘International Laws e, cu e, kha e’, an timi pawl khi mah duh zawng in a sullam leh khawhmi an si lo. A sullam lettu le a hmangtu ah ICJ le ICC te khi an si.
Na miphun harsatnak kha maw cung deuh i nanmah na kai nakding ah hmang sual lai cih; khuasak nuam ngai in na nun nakdingah hmang lai cih. Minthan duhnak le nawlngeihnak (power) laknak caah hmang sual lai cih. A hangkha tukmi a si. Hamas tepawl tuahmi rian a si. Midang kan huat hna paoh ahcun, theipar chia a um zungzal lai. I tฬฃihnak le i ralnak an chuak lai. Credit: CH Khar