Pu Zo Tum Hmung Nih Chin Miphun Ni A Rak Chimmi!
Avoi 70 nak Chin Miphun Ni I Chimmi (Zo Tum Hmung)
=========
Upat awk a tlakmi Chin Miphun Ni tuah dingah a tawlreltu komi`i upa hna le Chinmi unau vialte hna, nihin February 20 cu avoi 70 nak Chin Miphun Ni a si. Hi bantuk ni sunglawi ah biachimnak caantha ka hmuh caah a pakhatnak ah Pathian min ka thang`hat i hi bantuk tuah kho dingin a tawlreltu All Chin Society, Yangon le Chin University Students, Yangon hruaitu upa hna cungah lunglawmhnak tampi ka ngei.
Kum 1948, February 20 ah rak tuahmi Chin Miphun Tonpumhnak ah Ram-uk bawi ukning in Za-uk phung ukning hman dingah biakhiahnak rak tuah a si. Chin kongkau lei Vuanci U Vuantu Maung hruaimi Chin Affairs Council nih kum 1950, October 9 ah February 20 cu Chin Miphun Ni siseh tiah biachahnak an rak ngei. Za-uk phung uk ning cu mizapi sinin a hung luangmi uk ning a si. Cucaah Chin miphun nih za-uk phung ukning hi kum 1948 lio hrimhrim in kan rak duh cang ti a lang.
Kum 1951, avoi 1 nak Chin Miphun Ni cu Mindat khua ah rak tuah a si i Kawlram uktu Vuancichok U Nu hrimhrim nih amah pumpak in a rak telpi hna. Kum 1959 i Yangon khuapi ah rak tuahmi Chin Miphun Ni zongah Kawlram uktu President Sao Shwe Thaik nih amah pumpak bak in a rak telpi hna. Cu lawng hlah, ram kip Ambassador pawl zong nih an rak telpi hna. Cucaah Chin Miphun Ni cu acozah nih hngalhpimi ni ah ruah khawh a si. Asinain a biapi deuhmi tu cu Chin Miphun Ni a simi February 20 ah phung ning tein ram pumpi zungkhar ni ah acozah nih a kan tuah piak kho rih lo. Phung ning tein zungkhar ni a si khawhnak ding caah kan dihlak in kan izuam le kan chimhchawnh hna a hau.
Hi bantuk ni sunglawi Chin Miphun Ni ah Chinmi pakhat dirhmun in Pyidaungsu zeitindah kan dirh lai timi hi ruah cio dingah ka duh. Phundang in kan chim ahcun Federal Pyidaungsu zeitindah kan dirh lai timi ruah a hau. Kum 2018, February 13 ah New Mon State Party (NMSP) le Lahu Democratic Union (LDU) le acozah kahdaihnak (NCA) min an thut lio ah Ram pumpi ruahnak petu Daw Aung San Suu Kyi nih Federal kong he pehtlai in hi tihin a chim: “Nihin kan vawlei pi ah hin ramkip caah a thami le aa tlakmi Federal ukning pakhat lawng bak ti a um kho lo. An ram, an tuanbia, an mibu cungah aa hngat i aa tlak in sersiam a si ko” a ti. Hi a chimmi hi a `ha bakmi a si.
Federal timi cu an tuanbia le an mibu cungah aa hngat awk hrimhrim a si. Kan tuanbia hi Panglong Agreement cungah aa hngatmi a si. Mirang acozah nih Chin Miphun pawl cu 1896 Chin Hills Regulations in, Kachin Miphun cu 1895 Kachin Hill-Tribes Regulations in, Shan Miphun cu 1922 Federated Shan States Act in, Burma Proper cu 1935 Burma Act in a dang tein a rak uk hna. Hi hmunhma 4 cu Mirang uknak chan hlan ah a dang tein a rak ummi hmunhma pawl an si hna i miphun dang hrimhrim zong an rak si. Independence ngah hnu lawng in a dang tein a rak i ukmi hi hmunhma pawl cu hmunkhat tein Panglong Agreement an rak tuah ruangah Pyidaungsu timi a hung chuahnak cu a si. Panglong Agreement um hlah sehlaw Pyidaungsu timi a umnak ding a sullam a um lo.
Panglong Agreement ning in dirh awk a si dingmi Federal uk ning ah cun Pyine acozah kha Baho acozah nih pekchinmi nawlngeihnak (aana) bantuk a si awk a si lo, cheuhbauhmi a si awk a si lo i tlawm deuh in pek ding zong a si lo. Hi hmunhma pawl cu mah tein uknak nawl a rak ngei cangmi an si. Pyidaungsu nawlngeihnak zong cu hi hmunhma pali in a hung chuakmi nawlngeihnak a si awk a si.
Panglong Agreement hlan ah U Aung San nih bia a rak kamh hna. Tahchunhnak pakhat chim ahcun, avoi hnihnak Panglong hlan ah U Aung San nih bia a rak chimmi cu “tlangcung mi nih nanmah vawlei ah nanmah tein nan i uk lai, mah tein i uknak hmun i uknak lei kongkau ah Kawl pawl nih rak rat hnawh in kan i thlak lai lo tiah a rak chim.” Hi U Aung San biachimmi bia cu Joseph Silverstein nih a `ialmi The Political Legacy of Aung San timi ca-uk ah atu bantuk hin a `ial.
Federal timi a thawthnam taktak cu U Aung San nih a rak chimmi ah aa tel. Federal acozah asilole Pyidaungsu timi cu aa dang liangluangmi hmunhma i a ummi pawl hmunkhat ah fonhmi a si caah kan dihlak nih kan ngeihmi Pyidaungsu a si. Phundang in kan chim ahcun kan ikhahnak zawn ah hmunkhat in kan `uan`i lai i kan idannak zawn ah a dang tein kan `uan lai tinak a si ko. Pakhat le pakhat karlak ah kan i ceih kan thlak lai lo timi ruahnak cungah aa hngatmi a si.
Mah hnu ah ruah awk a herhmi cu Federal acozah ah zeibantuk nawlngeihnak dah chiah a si lai timi a biapi tuk.
Keimah ka hmuh ning ahcun Taungkyi Tonpumhnak lio i biachahnak nambar 6 nak kha nihin caah aa tlak bik rua lai tiah ka ruah. Biachahnak nambar 6 nak ah zeidah a um kan ti a si ahcun 1) Ramdang he pehtlaihnak 2) Humhimnak 3) Tangka le Tangka pia chuahnak 4) Cakuatnak le seh thilri in ipehtlaihnak 5) Tlanglawng le Vanlawng in ipehtlaihnak 6) Tilawng dinhnak hmun ca ngunkhuai peknak 7) Pyidaungsu Tangka lei kongkau Pyidaungsu Biaceihnak kongkau tibantuk thanah pawl cu Pyidaungsu thanah tiin chiah ding tiah aa `ial.
Taungkyi Tonpumhnak biachahnak nambar 7 zong hi aa tlak lai riah ka ruah fawn. Biachahnak nambar 7 ah Pyine vialte cu mah tein i uknak nawl tling khitkhet in (Complete Autonomy) a ngei lai ti a si. Pyine pakhat le pakhat, Pyidaungsu zong nih Pyine chung thilcangmi kong ah ithlaknak um lo ding, Pyine uknak lei hoatu kha Pyine President tiah auh ding tiin aa tial.
Hi biachahnak nambar 6 le 7 hi Federal i a muisam a si caah thuk piin ruah dingah thazaang pek nolh ka duh ko. Federal ukning a hmangmi Federal ram kong hlathlai in kan icawn lo ahcun a dikmi Federal ram kan ser kho lai ka zum lo. Anmah le an ram cio ah Pyine phunghrampi a phunphun an ngei cio hna. Anmah Pyine ah mizapi nih an thimmi hna Pyine acozah nih dairek in an uk hna. Bahu acozah asilole Federal acozah nih Pyine kongkau ah an ithlak lo.
American President Donald Trump nih zeidah a chim kan ti a si ahcun Chaklei Korea kong, Israel kong a chim. Hi pawl hi humhimnak le ramdang he aa pehtlaimi kongkau a si. Ngunkhuai kong zong a chim, hihi Federal Tangka lei kongkau a si. Pyine kong he aa pehtlaimi ah zeihmanh a chimmi kan thei lo. Mizapi nih thimmi Pyine uktu nih a uk ko hna. Federal ukning kan hman lai ka ti a si ahcun hi pawl hi icawn awk ah a `hami tahchunnak `ha a si.
Kum 2018 February 12, Pyidaungsu Neh ah Kawlram President nih Kum zabu 21 Panglong Tonpumhnak i avoi hnihnak tonhpumhnak lio i Federal he aa pehtlaimi phungphai 37 cu hnatlakpi a si cang tiah a rak chim. Cu tibantuk `hiam`hiam cun a thaizing NCA minthut ni 13 ah Rampumpi Ruahnak petu nih a phichuak a `hami ah hi 37 kong hi a chim `hiam`hiam. Rampumpi buaibainak cu tonbiaruahnak hmang in a phi kawl kha a `habikmi ramrianlei nunphung pakhat a si. Asinain hi 37 hi Federal acozah ah chiah dingmi nawlngeihnak kan hmu lo. Federal acozah ah zeibantuk nawlngeihnak dah chiah a si lai timi kha kum zabu 21 Panglong Tonpumhnak ah biachahnak tuah a herh.
Hi bantuk biachahnak tuah tikah Taungkyi Tonpumhnak lio i biachahnak nambar 6 le 7 bantukin a fiangmi a si a herh.
Cucaah hi bantuk ni sunglawi a simi Chin Miphun Ni ah Panglong Agreement i biachahnak, Panglong Agreement he pehtlaihnak a ngeimi Taungkyi Tonpumhnak Biachahnak nambar 6 le 7 kha a thar in hngalh `han dingah thuh pi in chim a hau. Hi hlawhtlinnak i aa tinhmi phaknak dingah Chin miphun kan dihlak `anrual in kan izuam a herh tiin fak piin thazaang kan pek hna.
Atu bantukin nihin Chin Miphun Ni lungrual tein kan tuah i keimah zong biachimnak ka hmuh caah kaa lawm tuk tiin nolh `han bu in ka bia ka donghter. Chin Miphun dihlak Pathian nih thluachuah in pe ko hna seh. Kaa lawm.
20 February 2019, Yangon.
Hngalhternak: Hi cabia hi Pu Zo Tum Hmung nih Avoi 70 nak Chin Miphun Ni Yangon i tuah lio ah Kawlholh in a chimmi kha aa tlak ning in amah hnatlaknak he kan lehmi a si. 20 February 2019, Yangon, ThinThang Mekazin nih September 2019 ah a chuah.