Nuclear thazaang tampi a ngeimi ram asi nain zeitluk in an ngam timi cu
Ukraine le Russia Kongah Kan Hngalh Fian Tuk lomi
=======
1973 (Yom Kippur War) ahkhan Syria le Egypt nih Israel an rak kah. Egypt le Syria cu Soviet Union nih a hriamnam thatha in a rak bawmh i, Israeli cu US nih a hriamnam thatha in a rak bawmh ve. Cikhat te cu Israel ralkap pawl hi hnu an rak tolh ngai nain raldoh thiamtukmi kan ti cu Syria nih a hmanmi Soviet hriamnam sining an vun dothlat khawh colh than tikah zarh hnih chung an i kah ah Israel ralkap minung 2800 tluk an thih, tanks 400 tluk an sung i vanlawng 300 tluk an sung.
Asinain Syria le Egypt lei tu cu Soviet Union nih a hriamnam tha bikbik pawl a bawmh mi pawl an hman buin minung 18,500 tluk an rak thi i, Tanks 2300 an rak sung i vanlawng 514 tluk an rak sung diam. 1962 “Cuban Missile Crisis” hnu ah biatak tein USSR le US biatak tein buainak thar a vun chuah than asi. Soviet Union leader Leonid Brezhnev cu US cungah a thin a rak hungtuk tuk i kanmah le kanmah i kah hau dawh kan si cang tiah a rak ti.
President Richard Nixon chan lio kha asi i kha lio ahkhan Soviet Union hi an rak thawn cingling asi caah US nih an rak zenh deuh ziar. Henry Kissinger cu United States Secretary of State a si lio asi caah a rannak in remdaihnak a rak siampi zokzok hna.
Nihin Russia le Ukraine dirhmun kan zoh tikah Russia hi US nih zeitehnamh ah a rel ti lo timi hi a langh ngaingai. Putin cu a fak khawh chung fak dingin le Russia hi tlu dik cikcek seh ti bak khi an i timhmi cu asi ko, an mah nih va kah khi an i thlachiat sawhsawh lawng khi asi ko.
Nuclear thazaang tampi a ngeimi ram asi nain zeitluk in an ngam timi cu sanction phunphun an tuah, hriamnam thatha an bawmh, Russia nih ralrin a pek lengmang ko nain an sirhleih i an kuatmi a tam chin lengmang i an ngan deuhdeuh rih. Hi a sullam cu Russia hi zeite ah an rel ti lo, Phundang in kan chim asi ahcun a nuclear zong hi an tih lo tuk ti khi asi ko. An rak tih lio ahcun remdaihnak rumro an rak kalpi colh tawn kha mu.
Hihi a sawhsawh in an ngam lai lo US intelligence pawl hi thil an theih kho tuk, thil an dothlat kho tuk, Russia missiles kahmi le hmun khuarnak vialte an theih viar ziar, a hriamnam thatha pawl zong khi zeituak dah an si timi zong an i fiang tuk caah tihtuk dingah ah ruat lem lo i asi kho. Hypersonic zong Russia nih a chim ning ahcun mach 10 tluk rangingt a zuan a timi cu mach 5 lawng a rak si diam ko khah.
Remdaihnak siampi lei cu Ukraine nih duh hmanh sehlaw US le NATO nih cun an duhpiak ziar lo, aruang cu ka rak chim cang bangin Biden teirulchamnak asi bik ko. 2016 lio le 2020 lio ah Putin nih Trump nih teinak a hmuhkhawhnak hnga a rak i rolh tiah US intelligence nih fiangtein an langhter i Biden nih “a tuahmi man cu a liam hrimhrim lai” a rak timi phichuak asi ko.
Tutan NATO summit zong khi zeihmanh asi lo Putin hi zeitluk fakin dah kan chap luaimai lai i zeitindah Ukraine hi kan thawnter chinchin lai ti khi asi ko. Ka hmuh ning ahcun tuhnu Ukraine nan bawmh nawlh ahcun nuclear ka hman cang lai tiin Russia nih i hro hmanh sehlaw zeite ah ah rel Hlei lai lo tiah ka hmuh.
Cucaah Putin cu a hrom in dih khi asi ko cang ai phoh kho lai maw ai thihpi lai dah timi cu chim awk a har lai. Ukraine a sung ahcun NATO kan sungh bantuk asi ve lai timi hi an i ruah pahmi a lo pah caah ral caan asau deuhdeuh lai i hriamnam nganngan le tha chin lengmang kuat chinchin dawh si dang in an um ko.
Russia Dirhmun Hi Atha Ruam Ti Lo. Russia nih nithum te lawng ah ka lak a timi cu thlakhat a tling ve cang i Ukraine hmun biapi mi pakhat hmanh a la kho naisai ti lo. Kan hnu lei ahkhan zaam le tlik lawngte an rian deuh i a tha biatak tein a vun i hrimthan, asinain nizaan cu Kyiv khua la dingin a vun ra mi Russia ralkap ceilak le hriamnam thatha cu Marakiv khua a hung phan mi cu phirphahliklo in an rak dawi diam hawi hna. Mariupol belte cu Russia ralkap an chah ngainak asi caah an cawl kho deuh nain Ukraine ralkap pawl nih i surrender ding cu an duh naisai ve lo.
Monday ah Ukraine nitlak leiah hypersonic missiles tih nung taktak Kh-47M2 Kinzhal cu a hman tiah US official pawl nih an confirmed taktak ve. Russia nih hi a hmanmi hi a aw nakin a let 10 (Mach 10) in a rang deuhmi asi i zeibantuk missile defense system hmanh nih a kham manh lo, an timi cu US official pawl nihcun a aw nakin a let 5 tluk lawngin a rangmi asi an ti diam. A ngai tak lo ahcun US missile defense systems tha pawl THAAD khi mach 8.2 asi i MIM-104 Patriot khi mach 5 asi ve i, Aegis zong khi mach 5 cu asi diam ve.
Hi kongah Biden nihcun Russia nih hi bantuk hriamnam tihnung a hman lo ahcun a tei ti hna lo teh a ti. CBS News nih Secretary of Defense Lloyd Austin an komhnak ahcun, hi bantuk hriamnam hmannak a sullam cu kan ral kan tei ti hna lo tikah hmanhmi hriamnam asi ati ve. Nuclear cu kan ca hrangah tihnung tuk le a himlo dirhmun kan phak tidahlo ahcun kan hmang lai lo, tiah Kremlin spokesman Dmitry Peskov nih cun nizaan ah a chim ve phawt.
EU le NATO ram tampi nihcun Russia zinan hi an phit taktak ngam ruam rih lo nain zeidang in sanctions 6,000 tluk dengin Russia cu hren khumh asi cang. China nih Russia na bawmh citcet ahcun kan in hrem ve lai tiah US nih a hrocer mi cu China nih kan nih cu remdaihnak a duhmi kan si tiah an ti. CBS nih Sunday ah Ambassador to the United States Qin Gang an komhnak ah”Kan nih China nih cun raldoh hi kan duh lo, hriamnam in Russia bawmh a timh timi cu thawngdiklo (misinformation) asi. Humanitarian aid tu kan si i food, medicine, sleeping bags le baby formula tu kan kuat hna. Hriamnam le thil tihnung cu kuat kan i tim lo zei lei kap hmanh ah kan dir lo i raldoh hi kan duhlo” tiah Qin nih cun a chim.
Economy lei thiam sang taktakmi Daleep Singh cu nizaan CBS nih Russia economy kongah an komhnak ah Putin economy cu amah lawng in khua a sa mi asi te lai (He’s self-isolating his economy) ati. A chim thanmi cu kum 1980 lio i Soviet living standard dirhmun kha an phan colh lai ti diam. India, China, Saudi Arabia le UAE sinin bawmhnak a hmuh lo tikah vawleicung GDP hmanh tahpiak awk a tha set loin a si fak i North Korea he sipuaizi kongah biaruahnak Russian Deputy Foreign Minister Igor Morgulov nih North Korea’s ambassador to Russia cu a va ton i biaruahnak ngeiin riantuanti tumhnak kong an chim, tiah Reuters nih cun a ti.
Russia ramah raltuk kan duhlo tiah daitein a au ko mi minung 15,000 tluk bak an tlaih cang hna tiah OVD-info nih cun a langhter. President Putin hi North Korea he an ziaza an i dannak a um lo, tiah Defense Intelligence Agency a rak si balmi Rebekah Koffler nih cun a ti.
Russia cu a ralkap pawl lawng nih an temtuar lo a biapi deuh cu an ram sipuaizi nih faktuk in a tuar chin lengmang ding khi asi. Russia GDP cu 7 tluk a tla cang i kum dongh ahcun 35 tluk cu a tla te lai, thilman kainak (inflation) 14 tluk a kai te lai tiah J.P. Morgan nih cun a zumh. Soviet Union a rak tlukchiat lai le tlukchiat hnu 1986 in 1996 kar ahkhan Russia cu a GDP 40 tluk a rak tla i mangtam tampi an tong ti a si. Kha lio dirhmun kha phanh khawh dirhmun ah an dir caah Putin cu zeidah a lawh te lai timi cu ruahdamh piak awk a vun tha pah mi a lo ko. Credit: Chelsea Bawi