Kan ram raltuk Kum 5 cu raurih kho men!
Kan ram raltuk Kum 5 cu raurih kho men!
===========
Minung hi, midang voi khat va bomh cu a fawi te ko. Natein, mising cu chim hlah, hoikom, nu le va, cingla rualchan hmanh ,kan i bawmh chanhnak avoi a tam nawn ah cun, kan i serhsat, kan i simh, zei te ah kan i rel hna lo, ka ruam akai, kan ning a zak, kan i porhlaw.
Ramdang ah cun, inn an sak tik ah, vanpang hi thap 2 thap 3 deuh in chawn asi. Vaikhat cu, Japan ram ah “ngaiziar” te kha vampang le pang kar ah khin aa tenh i, a umnak aa thial bal lo kha, inn ngai tupa nih a hmuh; ziah mahi aa thial bal hnga lo aw tiah, thate in a hei zoh cu, a ke ah thir fate an rak khenh chih sual i, a thial khawh ti lo bia arak si. Inn ngai tupa cu ,a khuaruah a har tuk, mah inn kan saknak hi kum 5 a rau cang vasi kaw, mah lio ah khan, thir in kan rak khenh chih sual mi asi lai i, zei tin dah rawl lo hin kum 5 tiang hi a nun khawh hnga tiah khua a ruat.
Cun, a thaizing cu ,inn ngeitu pa nih, ngaiziar te cu; zingka bak in, chun ni thlak a ngiat, cu tik ah, a hmuh mi cu, hii asi. Ngaiziar dang kha ara i, rawl a rak pek leng mang kha a hmuh. Aw!! Mahruang ah hin pei kum 5 chung arak thih lo i, atu tiang a nun khawh hi asi …ti aa fiang.
Minung asi lo mi, saram hmete hmanh nih, a phun hoi asi mi, ngaiziar cung ah, zang fahnak, zawnruahnak, dawtnak a ngeih i, ni fate kum 5 chung arak cawm arak zoh khenh.
Khrih ah Hoikom u le nau hna, midang bawmkhotu ding ah, Pathain nih thlawchuah a kan pek mi hi, i lawmhpi u sih. Midang bawmtu le dawhtu kan ngeih mi zong hi Pathain thlawchuah thiamthiam asi, Pathain sin ah lawmhnak bia chiam philh hna hlah u sih. Bawmtu he bawmhmi he, Pathain dawtmi fa cio cio kan si, Pathain nih dawtmi hoikom a kan pek i, dawtu hoikom zong a kan pek thaimthaim. Kan ram, ral a thawh lio asi, kan miphun kan u nau harnak an in lio, bawmh an herh lio cio asi.
Pathain bia, Bible nih, zu le va, ram pangpar hmanh chambau lo te in ka zohkhen hna, ka fa le nan nih cu, mah hna nak khin, a let tampi in, nan sunglawi deuh a kan ti. Kannan ram ah kum 7 mangtam a tlung, Joseph unau pawl rawl hel ah, Egypt ram an va phan, an rak zuar mi ,an rak hlen mi an unau pa he an va i tong, a nih cu a va hmuh tik ah, arak sangtuk cang, bawi arak asi cang, an thin a phang.
Josep nih, ka u le ka nau le, rak ka tih hlah uh, rak ka neih tuah uh, nan mah bawmtu ding ah; Pathain nih, nan hmai ah arak ka thlah chung mi pei ka si ko cu ati hna. Careltu vialte, dawtu Pathain nih fiannak, lawmhnak in pe cio ko hna seh. Amen.
MIRANG RALKAP THANTLANG AN RAK LUHNING (Raldohnak Tuanbia). Hi tuanbia hi Bertram S. Carey (Assistant Commissioner, Burma & Political Officer of Chin Hills) le HN Tuck (Extra Assistant Commissioner, Burma le Political Officer of Chin Hills) hna nih an chuahmi; The Chin Hills, CAREY TUCK timi Cauk chung in atam deuh cu laak asi tikha a hmasain chim ka duh.
March 21, 1891 ah Tashon (Tlaisun) ralkap bu cu Falam in Hakha leiah an rak kir. Cu lioah Zokhua i mirang ralkap umnak kha kah asi i, sentary cawng an hliamh. An van dothlat tikah, mizei nih dah an kah hna tikha fiang in theih asilo. Zokhua le a kiangkap khuate i Lai pasalṭha pawl sidawh ansi. Zokhua chungah acangmi asi caah, Zokhua nih mawhphurhnak an ngei an ti i, Mirang uktu hna nih dantat dingin timhlamhnak kalpi asi. March 23, 1891 asi i, Mr. Ross (Political Officer) hi leave (akhuanh) alaak i Kawlram lei a kir lio le Zokhua i ai dinh lio te asi.
Mr. Ross nih leave alaak caah a ai-awh in Lieutenant Macnabb kha Polical Charge of Southen Chin Hills rian a peek ta. Cu btk.in, Zokhua ah i kah-nak achuah ruangah, Mr. Ross cawng (escort) dingin ralkap le meithal zeimawzat kha Hakha ah cah chap asi. Zokhua ralkap Post an kah ruangah Zokhua khuabawi cu Rs 400 in dantat asi.
March 29 ahung si i, Lieut. Macnabb cu Thantlang palpah in Thau tiang phaan dingin khualtlawn aa thawh. A zultu ding ralkap bu cu, 39th Garhwal Rifles an si i, ralkap 100 le miakpi (tlangkahnak meithal) zun 2 an i ken i, Lieutenant Mocatta nih a hruai hna. An khualtlawnnak aruang pakhatnak cu; Thantlang ram ukbawi pawl he i ton i, khua le khua i chim tiloding le i thah i nawn i, milulaak hmang tiloin pakhat khat karlakah daite/i remte i umnak kong ceihkhaanpi ruah ah asi.
Mirang cozah nih khua le khua ralchimnak/i dohnak tuah tilo dingin phunglam a chuah hnuah, Thantlang peng mipi hi a zul duhlo bikmi an si tiin cozah chinchiahnak ah hmuh asi. Aruang pahnihnak cu; South Lushai Hills in thawngthanhnak caah lamkal an van thlahmi he i hmuhton kha asi rih.
Lieut. Macnabb le a ralkap pawl Thantlang an phaak tikah, Thantlang ramukbawi pawl hna cu zu an rak ding i, an rit deuh cang caah bia hal khawh le komh khawh zong an si hnalo ti asi. Cu caahcun khuate lei kal hmasa dingin an i tim i, Thau lei an panh. Cu lioah Hakha lei nih thirhri tukin thawng thanhnak an hmuhmi cu, Thantlang ramukbawi pawl cu Mirang colony kut tangah i peek an duhlo ruangah an pasalṭha pawl cu meithal, phaw le nam he Lahva kuangah mirang ralkap doh dingin an rak bawh hna tikha asi. Lieut. Macnabb he hmun khatah akal vemi Hakha ramukbawi le amah nih athimmi zeimawzat hna cu Thau khua ah cam ta rih i, Hakha leiah akir dingmi ralkap bu tukha a thaizingah hei dawi dingin timhlamhnak an ngei.
Cu lioahcun, Hakha i a ummi, Assistant Political Officer Mr. Tuck sinah Thantlang pawl nih Lieut. Macotta i a hruaimi ralkap bu cu kah an timh hna tiin report a hung phan. Cu btk.in thil umtuning asi tikah, ralkap bu aṭhawng ngaimi, Colonel Mainwaring nih a hruaimi hna cu Hakha in Thantlang lei kal dingin an i thawh. Thantlang cu a ni hnihnak zingka teah meithal zunkhat hmanh puahloin Col. Meanwaring le a ralkap pawl nih an laak. Khuaruahhar ngai asi. Zeithil dek umdawh asiko.
Pu Lal Luai le Pu Kio Luai nih an hruaimi, Thantlang pasalṭha hna cu Lt. Macotta nih a hruaimi, Thau lei in arak kirmi ralkap bu doh dingin Lahva kuangah an kal dih caah sidawh asi. Lahva kuangah Thantlang peng pasalṭha le mirang ralkap karlakah kahdohnak fak tak² in ahung chuak. Lt. Macotta nih ahruaimi ralkap bu pawl kha Lahva an phaak tlawmpal, thaithawh ei an i timh lio bakah i kahnak hi ahung chuak.
Lahva kuang le a kiangkap i nikhat chung i kahnak ah mirang ralkap 5 an thi i, Lt. Forbes, Jamadar Amara Singh le an hawi le minung 13 nih hliamhma an pu. Mahhi i kahnakah Thantlang peng khuate a tamdeuh an i tel ti asi i, Lai pasalṭha 500 nak tlawmlo nih meithal zun 300 he an rak doh hna hi asi. Thantlang peng pasalṭha chungin zeizat set dah an thi tihi theihfian asilo i, khuate lei ram ukbawi pakhat le pasalṭha zeimawzat an thi tiin mirang pawl record ah hmuh asi. (A thimi zat hi theihfian asilo/mirang chinchiahnak zongah an i khat hnalo).
Mirang colony ralkap pawl Thantlang khuaah luut kholo dingin Pasalṭha pawl nih an rak kah hna ruangah mirang ralkap pawl cu hnulei tolh buin Vuichip tlang tiang an kir ṭhan. Vuichip tlangpar i mirang ralkap pawl caan tlawmpal an i dinh hnuah, Lahva kuang leiah an hung zuang ṭhan. Culio ahcun Thantlang leiin i chonhnakah an hman tawnmi meiceu (signal light) btk. an van hmuh tikah, an hna ahung ngam i, thihnak in a luatmi btk.ah an i ruat cang hna.
Mah cu meiceu cu Thantlang khua ah a ummi, Col. Meanwaring sinin a rami signal light (Heliograph) asi tikha caan tlawmpalah an theih colh. Cu tikah, doctor, si-ai le adang an herhmi vialte cu meiceu/signal hmang in an hei cah khawh hna i, Lahva kuang ah i tong dingin an i timlam. Lampi thluangthluan Lai pasalṭha hna he i kahpah lengmang buin Lahva kuangah Thantlang lei in arak dongtu, Surgeon Kellawaller nih a van ratpimi hna he an i tong kho.
Thau lei in arak kaimi mirang ralkap pawl ṭhaṭhi in rawl an eilonak hi sml. 40 chung hrawng sidawh asi an ti. An rawl aṭaam tuk caah, i kahnak adai dih rihlo nain rawlchumh dingin an i tim ti asi. Hnulei i hmun ala mi, mirang ralkap cu Thantlang pasalṭha hna nih an kah cuahmah ko hna ti asi. Col. Meanwaring nawlpeek ningin ralkap bu hna cu Thantlang lei panh in an hung kai i, zan sml. 8 hrawngah Thantlang an phaan ti asi. (Caan ka ngeih ahcun Thantlang ramukbawi Dantat an sining in kan peh telai cu!) By Siang Kung Tz.