Nihin tiang lainawngtu tak hliah khawh lomi! Nepal siangpahrang te chungkhar thahnawnnak!
=========
Nepal siangpahrang le a nupi, an fale pathum (fapa hniang deuh le fanu, minchawngtu pa zong) pinah an unau chungkhat minung 9 cu June 1, 2001 an siangpahrang innpi haukulh chungah meithal in nawn an rak tong. Siangpahrang rocotu ding Crown prince zong a lu meithal hma ruangah lungfim loin a um ve.
Siangpahrang Birendra a thih caah hliamhma tuar lungfim lo fapa minchawng Dipendra cu Siangpahrang ah an thanh. A pate Siangpahrang naupa Gyanendra cu minchawng (Regent) ah ai cang.
Nain, nithum hnu June 4 ah cu minchawng fapa zong cu a thi ve. An Siangpahrangpi pinah, a fapa le pahnih an thih cang caah, Siangpahrang naupa Gyanendra nih “Siangpahrang ka si cang” tiah aa thanh.
Cun, lainawngtu cu Siangpahrang minchawng fapa Dipendra a si tiah an thanh chih fawn. Tikah, mipi an tho. Mipi nih an zum hna lo, an khualipi a buai caah curfew an chuah. Lainawngtu kherhlai dingin vawlei minthang palik sungṭhoh phu Scotland Yard le London Metropolitan Police nih kan in bawmh hna lai, an rak ti hna. Nain Nepal cozah nih a rak cohlang hna lo.
Siangpahrang thar (a thimi pa i naupa) King Gyanendra le an ram Supreme Court nih Biaceih bawibik pa le Tangdot hlutdaw lubik pa (pahnih bak lawng) lainawngtu kherhlainak rianpi cu an khinh hna. Zarh hnih chungah cu kherhlainak cu an liim. Lainawngtu cu Siangpahrang fa upa minchawng Dipendra a si ko, ti si. Mithmutu tehte he an fehter. Cu an fehter cangmi cu hohmanh nih bia va hal ngah lo. Media zong siangpahrang innpi chungah luh an sianh hna lo. An cozah thanhmi lainawnnak tuanbia (official account)
Siangpahrang minchawng fapa Dipendra cu nungak a rak ngei. Cu nu cu a nu nih a duh lo. Cu hnu ah, vawleicung ram kip siangpahrang fale phunphai deuh pawl kainak pa sianginn Eton College (England ram) ah an rak kuat. England ram ah cun an ram nungak pakhat a vai ihmuh. Cu nu cu Nepal ram chung i a rum bikmi hna chungkhar fanu a si. India lei siangpahrang hrinsor an si nain, an phun a niam.
Cu nu i a nu nihcun Nepal siangpahrang fapa vaatter cu a duh set lo. “Kanmah nak siifak deuhmi an si pinah, siangpahrang nupi si cu na caah a har tuk lai,” a ti. “Ka fanu cu nunning saang tuk in kan zohkhenhmi si caah Nepal siangpahrang fapa caah cun a nundan he aa tlak deuh lai lo,” a ti, ti si. Nain, mipa i a nu (Queen) nih a duh ve hlei hna lo. India lei cithlah an si pinah, phun niam an si, ti si ve.
Mintapa Dipendra le a darling cu an ram an kir hnu zongah a thli in an rak itong lengmang. Nepal Siangpahrang pa nihcun thla khat voi hnih (Friday zanlei) paoh khi chungkhar iton rawidumṭinak a tuah tawn. Cu zanlei chungkhar rawldumnak ah cun mintapa zong cu ai tel ve, ti si Cu zan ah cun a rii ngai, ti si. Mah zaan ahhin Siangpahrang naupa Gyanendra cu khuadang a um lio si.
A khaan chungah a va lut i a darling he phone an ichawn. A darling nih zei bia dah a ruah ti cu kan thei lo, ti si. Mah khan mintapa cu a meithal pawl he a khan chungin a hung chuak i rawldumnak hmun ummi a nu le a pa, amah naupa, a farnu, Siangpahrang farle pahnih, a pa naupa pakhat, le Gyanendra nupi tepawl cu meithal cun a kah hna. A kah dih hna hnu ah, amah le amah a lu ah aa kaap. A thi lo nain, a lung fiim lo, ti si. Cuticun, a ni thum hnu June 4 ah mintapa cu a hliamhma cun a thi.
Mintapa cu lainawngtu a si ruangah a inn an hrawhpiak dih. A ruak vuinak ah hohmanh an kalter hna lo. Ruak hma kherhhlainak forensic autopsy zong tuah si lo. Mi vialte lunghrinhmi lainawngtu
Siangpahrang minchawng fapa Dipendra cu an ram minthang a si. A pa Birendra zong an rammi nih an dawt. An pafa nih rammi dawtmi le a popularmi an si. Zei ruangah tiah cun, Nepal ram i siangpahrang nih uknaklei an itelnak cu duhsah duhsah in tlauter a duhmi veve an si.
An pate Gyanendra belte a min laar lo. A fapa zong a lar lo lawng si lo; sii nih a suaimi phun khi si i rithai-sii ruangah atu zong Thairam rehab ah an chiah ko ti si. “Rawlidumnak hmun ah mintapa nih a kah hna” ti si nain, miruak an rak char hna tikah inn leeng le hmun dangdang cio ah an rak char hna tiah an innpi ummi cheukhat nih an chim, ti si.
Lainawnnak thilcang a hmutu hna lakah Lal Bahadur Magar timi pa nihcun, cu lainawnnak a tuahtu cu Prince Paras a si a ti. Paras cu Gyanendra fapa cu si. Mintapa Dipendra congtu pakhat si fawn.
Cu rawldumnak ah cun, Gyanendra nupi le Paras unau pawl an itel ve. Paras nu cu hma a pu ve nain, thih ding tlak hma si lo i a thi lo. Adang Gyanendra te ciruang pakhat hmanh kah an si lo. Mah lawng si lo; lungfim lo a thi tak rih lomi mintapa zong Paras nih a thli tein a oxygen a va phoihpiak i a thihnak si, ti si.
Mintapa Dipendra cu “mah tein kai that ve lai” ai ti i zeicahdah a kuanfang khi a lu hmailei in si loin a lu hnulei in a luh hnga, ti si fawn. Zeidah cang? Nepal ram cu a buai chin vima―communist erlet a meih taktak phu zong an um nain hriamtlai lakah a cakcem cu an rak si lo. Siangpahrang Gyanendra nih 2005 ah aana a ting hna. An buai chinchin i… 2006 ah cun Siangpahrang i zeizongte a nawlngeih khawhnak absolute power cu a thlah ko cang.
2008 May an phanh tikah, 1st Constituent Assembly an tuah ciammam i siangpahrang pennak cu an hrawh deih. Federal Democratic Republic of Nepal ti in democracy ram thar an ser.
Siangpahrang innpi zong anmah ta si ti lo. Cozah nih museum ah an hman cang, ti si.
Tuanbia; Nepal ah cun miphun an tam ngei ve. Kanmah Chin phun le Tibeto-Burma phun tampi an um. Gorkha ramkulh zong um i Gorkha tu cu hlanliopi chan ah Siangpahrang an rak si kho bal. 1769 in 2008 tiang a uktu Siangpahrang te phun belte khi Indian Kala a lomi hrinsor an si. Hindu biaknak a biapi an si fawn. 1769 ah Prithvi Narayan Shah timi pa nih pennak pathum a rak tei hna i zeizongte uktu siangpahrang ka si, tiah aa rak ithanh.
Cu siangpahrang pa cu Kathmandu nelrawn ahkhin aa rak ichok i mithiang pakhat pa he an rak itong. Cu mithiang timi pa nihcun cawhnuk thur (dingchin) a pek. A tehpiak ta hnu ah thluachuah si cang a ti i a pek cu si. Mithiang pa teh ciami cawhnuk thur haang cu din a duh lo tikah, siangpahrang nihcun vawlei ah a thlet.
Siangpahrang uahfeihnak cu mithiang pa nih a rem lo. A pekmi dihlak in rak ding dih sehlaw a duhmi vialte a tling dih lai a ti. Thletmi cawhnuk thur haang cu Siangpahrang kepaar pahra cungah an tla. Mah caah Siangpahrang pa pennak cu a chan hranak tiang lawng a nguh te lai ti si. Nepal Hindu pawl caah cun, Dipendra te pafa thihnak le an pennak a donghnak pawl cu arfi lakah khin rak hmuh khawh cia si ko, an ti. Credit: Salai C Alexander